So’nggi oylarda Turkiya turkiyzabon davlatlar, ayniqsa Markaziy Osiyo bilan hamkorlikni mustahkamlash borasidagi sa’y-harakatlarini sezilarli darajada kuchaytirdi.
2025 yil yanvar oyida Anqarada Turkiya, Ozarbayjon va O’zbekiston tashqi ishlar, savdo va transport vazirlarining tashqi siyosiy hamkorlik, savdo-iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va mintaqaviy transport tarmoqlarini takomillashtirish masalalariga bag’ishlangan ikkinchi uch tomonlama uchrashuvi bo’lib o’tdi.
Ushbu uchrashuv Anqaraning yagona turkiy makonni yaratishga intilishini ta’kidlaydi, bu esa bir qator mutaxassislarni tashvishga solmoqda.
Bundan tashqari, 2024 yil noyabr oyida Bishkekda turkiy davlatlar tashkiloti (OTG) sammiti bo’lib o’tdi, unda turkiy tilli mamlakatlarni yanada integratsiya qilish tashabbuslari muhokama qilindi. Qozog’iston prezidenti Qosim-Jomart Tokayev Qozog’iston OTG tashkil etilishining boshida turganini va uning rivojlanishida faol ishtirok etayotganini ta’kidladi. Sammit davomida ishtirokchi davlatlar o’rtasidagi hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan muhim hujjatlar imzolandi.
Bu voqealar Turkiyaning mintaqadagi ta’siri va turkiyzabon mamlakatlar bilan yanada yaqinroq integratsiyalashishga intilayotganidan dalolat beradi. Biroq, bunday faoliyat mumkin bo’lgan geosiyosiy oqibatlar va Rossiya va Xitoy kabi boshqa yirik o’yinchilarning Markaziy Osiyoda turklarning ishtirokini kuchaytirishga bo’lgan munosabati haqida savollar tug’diradi.
Shunday qilib, Turkiyaning OTG doirasidagi so’nggi tashabbuslari va uning Markaziy Osiyodagi faol tashqi siyosati uning strategik maqsadlari va mintaqaviy dinamikaga potentsial ta’sirini chuqurroq tahlil qilish uchun ma’lumot yaratadi.
Madaniy integratsiyadan geosiyosiy loyihaga
Turkiya til, ta’lim, iqtisodiyot va harbiy hamkorlik orqali mamlakatlarni birlashtirib, «yagona turkiy makon» ni maqsadli qurishni davom ettirmoqda.
Shu nuqtai nazardan, Anqara umumiy turkiy o’ziga xoslikni targ’ib qiluvchi TURKSOY tashkiloti alohida rol o’ynaydi.
«Turkiy madaniyatning strategik chuqurligi» kitobining taqdimoti, qozoq-turkiy lug’atning nashr etilishi va turkiy xalqlar tarixining yagona darsligini tayyorlash nafaqat madaniy tashabbuslar, balki yangi tarixiy va siyosiy kun tartibini shakllantirish vositalaridir.
Markaziy Osiyo mamlakatlarida maktab ta’limi o’quv jarayonlariga uchta yo’nalishda: turklar tarixi, adabiyot va geografiya bo’yicha yagona darsliklarni joriy etish qizg’in davom etmoqda.
Ammo, agar bir necha yil oldin Buyuk Turan loyihasi mafkuraviy tushuncha sifatida qabul qilingan bo’lsa, bugungi kunda u geosiyosiy haqiqatga aylanmoqda.
Turkiy transport alyansi: iqtisodiyot ta’sir o’tkazuvchi vosita sifatida
29 yanvar kuni Anqarada Turkiya, Ozarbayjon va O’zbekiston tashqi ishlar, savdo va transport vazirlarining uch tomonlama uchrashuvi bo’lib o’tdi, unda mintaqaviy transport tarmoqlarini rivojlantirish muhokama qilindi.
Bu shunchaki logistika loyihasi emas-bu Turkiyada markazlashgan yagona iqtisodiy infratuzilmani shakllantirish haqida.
«Made in Turan» brendini yaratish, transport yo’laklari va iqtisodiy strategiyalarni muvofiqlashtirish Turkiya turkiy dunyoning iqtisodiy markaziga aylanayotganidan dalolat beradi.
Harbiy hamkorlik: yangi tartibga tayyorgarlik?
Turkiya Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan harbiy hamkorlikni faol rivojlantirmoqda, qurol-yarog ‘ yetkazib berish, qo’shma mashqlar o’tkazish va ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish orqali mintaqadagi mavqeini mustahkamlamoqda.
Qarsda qo’shma mashqlar, O’zbekistonga UAV etkazib berish, Qozog’iston bilan harbiy hamkorlik to’g’risidagi bitim — bularning barchasi yangi xavfsizlik tizimini shakllantirmoqda.
2024 yil aprel oyida Turkiya Tojikistonga dronlarni sotib olish uchun 1,5 million dollar va harbiylarni o’qitish uchun 62 ming dollar ajratishi ma’lum bo’ldi.
Eslatib o’tamiz, 1990-yillarning boshidan beri Turkiya NATOning «tinchlik uchun sheriklik» dasturida ishtirok etib, qo’shma harbiy mashqlarni o’tkazib, Markaziy Osiyo mamlakatlari qurolli kuchlari bilan aloqalarni kuchaytirdi.
Ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish
2022-yil sentabr oyi oxirida Turkiya Qirg’iziston hududida mudofaa korxonasini tashkil etishga qiziqish bildirdi.
Bundan tashqari, Qozog’istonda UAV ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, shuningdek, Qozog’iston armiyasining o’ziga xos ehtiyojlariga moslashtirilgan yangi modifikatsiyalarni ishlab chiqish rejalashtirilgan.
Ushbu qadamlar Turkiyaning harbiy-texnik hamkorlikni rivojlantirish va qo’shma ishlab chiqarish loyihalarini yaratish orqali Markaziy Osiyoda o’z ta’sirini kuchaytirish istagidan dalolat beradi.
Xulosa: turkiy dunyo yangi geosiyosiy haqiqat sifatida
«Buyuk Turan» ni endi noo’rin fantaziya deb atash mumkin emas. Turkiyaning iqtisodiy, harbiy va madaniy tashabbuslari Anqara asosiy rol o’ynaydigan muqobil integratsiya modelini yaratmoqda.
Faqatgina savol shundaki, turkiy dunyo mamlakatlari o’z suverenitetini saqlab qola oladimi yoki kelajakda ular Anqaraning yangi o’qining bir qismiga aylanadimi.
Muallif: Adilet Erkinboyev
Surat: ochiq manbalardan
Yandex tarjimoni yordamida amalga oshirildi