MOSKVA, 2025-yil 10-may – IA Caravan Info.1947 yilgacha zamonaviy Hindiston va Pokiston hududlari Britaniya mustamlakasi sifatida ham tanilgan Britaniya Hindistonining bir qismi edi. 1947 yilda Hindiston ittifoqi va Pokiston tuzildi. 1950 yil yanvarda Hindiston Respublikasi, 1956 yil fevralda Pokiston Islom Respublikasi e'lon qilindi.

Hindiston aholisining aksariyati hinduizmga, Pokiston aholisi esa islomga e'tiqod qiladi.

Hindiston va Pokiston mustaqil davlat sifatida vujudga kelgan paytdan beri munosabatlari keskinlashgan. Ikki tomonlama munosabatlardagi muammolardan biri Himoloy va Tibet tutashgan joyda joylashgan Kashmir hududiga egalik qilish borasidagi hududiy nizo hisoblanadi. 1845-1846 yillardagi birinchi ingliz-sikh urushi paytida Kashmir inglizlar tomonidan bosib olindi va Britaniya Hindistoniga vassal knyazlik sifatida kiritildi. 1946 yilda knyazlik Jammu va Kashmir davlati oʻzini oʻzi boshqarish huquqiga ega boʻldi.

Hindiston ittifoqi va Pokiston tashkil etilgandan soʻng, aholisining mutlaq koʻpchiligi musulmonlar boʻlgan knyazlik davlati ularning tarkibiga kirmadi, garchi har ikki davlat unga daʼvo qilgan boʻlsa ham.

1947-yilda Pokistonning shimoli-gʻarbiy provinsiyasidan kelgan pushtun qabilalarining qoʻshinlari knyazlik hududiga bostirib kirdi va 24-oktabrda ular bosib olgan hududda “Azad Kashmir”, yaʼni “Ozod Kashmir” muvaqqat hukumati tuzilgani eʼlon qilindi. Natijada, 1947 yil 26 oktyabrda Maharaja Jammu va Kashmirning Hindistonga qo'shilishi to'g'risidagi hujjatni imzoladi. Hindiston qo'shinlari Kashmirga yuborildi va pushtun qabila guruhlari va "Pokiston ko'ngillilari" ning yurishini to'xtatishga muvaffaq bo'ldi.

1948-yilda BMT Xavfsizlik Kengashi rezolyutsiyalari Hindiston va Pokistonni oʻzaro kelishmovchiliklarni tinch yoʻl bilan hal qilishga chaqirdi. Biroq, ikkala tomonning qo'shinlarni olib chiqishdan bosh tortishi, shuningdek, Azad Kashmir, Gilgit, Xunza va Nagarning Pokistonga amalda qo'shilishi Jammu va Kashmirda plebissit o'tkazishni imkonsiz qildi.

1948-1949 yillardagi janglarda mingdan ortiq askar halok bo‘ldi. 1949-yil 1-yanvarda harbiy harakatlar toʻxtatildi. Knyazlikning g'arbiy va shimoli-g'arbiy qismlari Pokiston nazorati ostida tugadi, qolganlari, aytmoqchi, katta qismi Hindistonning bir qismidir. 1956-yil 17-noyabrda Jammu va Kashmir taʼsis majlisi knyazlik davlatni alohida maqomga ega boʻlgan Hindiston shtati sifatida mustahkamlagan konstitutsiyani qabul qildi.

Hindiston parlamenti 1963 yil dekabr oyida Jammu va Kashmir shtatining muxtoriyatini cheklash to‘g‘risidagi rezolyutsiyani qabul qilganidan keyin Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi munosabatlar yanada keskinlashdi.

1965 yil aprel oyida Pokiston va Hindiston o'rtasida yana qurolli to'qnashuv boshlandi – ular o'rtasidagi urush butun sulh chizig'i bo'ylab boshlandi va faqat 1965 yil 23 sentyabrda tugadi.

1966-yil 10-yanvarda Hindiston Bosh vaziri va Pokiston Prezidenti Toshkent deklaratsiyasini imzoladilar, unga ko‘ra tomonlar mojaro boshlanishidan oldin qo‘shinlarni pozitsiyalarga olib chiqishga kelishib oldilar.

1971 yil mart oyida Hindiston va Pokiston o'rtasida uchinchi va eng yirik urush boshlandi, natijada Pokistonning sharqiy qismi ajralib chiqdi va Bangladesh davlati tashkil topdi. 1972 yil yozida Hindistonning Simla shahrida ikki davlat rahbarlari kelishuv imzoladilar, unga ko'ra tomonlar "1971 yil 17 dekabrdagi o't ochishni to'xtatish natijasida o'rnatilgan nazorat chizig'ini hurmat qilishga" va'da berishdi.

1980-yillarning oʻrtalaridan 1998-yil oxirigacha Hindiston-Pokiston munosabatlari keskinligicha qoldi. 1999 yil boshida ular o'rtasida keskinlik biroz pasaydi. Faol tashriflar almashildi va bir qancha oliy darajadagi uchrashuvlar bo‘lib o‘tdi. 1999-yil fevral oyida Hindiston Bosh vaziri Atal Bixari Vajpayining Pokistonga tashrifi yakuniga yetdi va u yerda tomonlar Lahor deklaratsiyasini imzoladilar. Biroq, Pokistondagi harbiy to'ntarish ikki tomonlama munosabatlardagi bu muvaffaqiyatga chek qo'ydi.

2001-yil 2-fevralda Pokiston prezidenti Parvez Musharraf muzokaralar stoliga o‘tirish niyatini bildirdi. 2001-yil 14-iyulda Hindistonning Agra shahrida ikki davlat rahbarlarining uchrashuvi bo‘lib o‘tdi va u natijasiz yakunlandi – tinchlik jarayoni bir qator terroristik hujumlar tufayli buzildi. 2003-yilda o‘t ochishni to‘xtatish to‘g‘risidagi bitim imzolanganidan beri mintaqadagi vaziyat nisbatan barqarorlashgan.

2016 yilning kuzida Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi munosabatlar Kashmirdagi nazorat chizig‘idagi vaziyat, shuningdek, Hindistonning Jammu va Kashmir shtatidagi teraktlar tufayli yana keskin yomonlashdi.

2017—2018-yillarda Hindiston va Pokiston kuchlari bir-birining pozitsiyalariga muntazam ravishda o‘q uzgan, shundan so‘ng tomonlar bir-birini sulhni buzishda ayblagan. 2018-yilning 30-may kuni Hindiston va Pokiston harbiylari Kashmir mintaqasida doimiy o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha choralar ko‘rishga kelishib oldilar.

Ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlardagi inqiroz 2019-yil 14-fevral kuni Jammu va Kashmir shtatida xudkush-terrorchi harbiylashtirilgan politsiya karvoni yonida o‘zini portlatib yuborganidan so‘ng keskin kuchaydi.

Hujum uchun javobgarlikni Pokistondan bir guruh o‘z zimmasiga oldi. Terakt 45 kishining hayotiga zomin bo'ldi. Hindiston Pokistonni terrorchi guruhlarni qo‘llab-quvvatlashda aybladi, Islomobod bu ayblovlarni “asossiz” deya rad etib, Nyu-Dehliga voqea yuzasidan birgalikda tergov o‘tkazishni taklif qildi.

2019-yilning 26-fevralida Hindiston harbiy-havo kuchlari qiruvchi samolyotlari Pokiston boshqaruvidagi Kashmirdagi islomiy guruhning asosiy o‘quv lageriga zarba berdi. Havo hujumi natijasida ko‘plab jangarilar, shuningdek, ularning transport vositalari, qurol-yarog‘ va o‘q-dorilari butunlay yo‘q qilindi. Hindiston tashqi ishlar vazirining birinchi o‘rinbosari Vijay Gokxalening aytishicha, guruh mamlakatning turli hududlarida xudkushlik hujumlarini rejalashtirayotgani uchun oldindan zarba berish zarur.

Hindiston-Pokiston munosabatlaridagi ikkinchi asosiy masala suv resurslarini boshqarish, shu jumladan, daryo suvlarini sug'orish maqsadlarida taqsimlash bilan bog'liq. Hind daryosi havzasidagi suvlarning boʻlinishi boʻyicha kelishmovchilik Hindiston va Pokiston tashkil topgandan soʻng paydo boʻlgan. Hind daryosining suvini taqsimlash toʻgʻrisidagi shartnoma 1960-yil sentabr oyida imzolangan. Hindiston Hindning uchta sharqiy irmogʻi: Ravi, Beas va Sutlej suvlaridan foydalanish boʻyicha eksklyuziv huquqlarni taʼminladi. Pokiston Hind daryosining o‘zidan, shuningdek, Jelum va Chenabning “g‘arbiy daryolari”dan foydalanish huquqiga ega. Hindiston ushbu daryolardagi suvdan maishiy ehtiyojlar uchun – qirg'oqbo'yi hududlari aholisining ichishi, dengiz tashish, qishloq xo'jaligi ehtiyojlari, shuningdek, elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun foydalanishi mumkin.

Shartnomaning bajarilishini maxsus tuzilgan doimiy komissiya nazorat qiladi. Suv havzasi to'g'risidagi bitimni amalga oshirish bo'yicha muzokaralar yiliga kamida bir marta o'tkaziladi.

Foto: ochiq manbalardan.

Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan