Janubiy Osiyo yana falokat yoqasida.

Ikki yadroviy davlat – Hindiston va Pokiston o'rtasidagi 2025 yil may oyida keskinlashuv so'nggi yigirma yillikdagi eng jiddiysi bo'ldi.

Foto: ochiq manbalardan

Harbiy zarbalar, oʻzaro ayblovlar, strategik infratuzilmaga kiberhujumlar, yadroviy qoʻmondonliklarning favqulodda yigʻilishlari va siyosatchilarning “muqarrar urushga” tayyorlik haqidagi ochiq bayonotlari – bularning barchasi mojaro odatiy diplomatik inqirozlar chegarasidan chiqib ketayotganidan dalolat beradi.

Biroq, bu safar tashvish nafaqat mintaqaviy, balki globaldir.

Bu ishda yirik jahon kuchlari ishtirok etmoqda va mojaroning o‘zi Hindiston ham, Pokiston ham to‘laqonli a’zolar hisoblangan Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) kabi xalqaro tuzilmalar samaradorligini shubha ostiga qo‘yadi. Yevroosiyoda barqarorlik va xavfsizlikni taʼminlash maqsadida tashkil etilgan tashkilot jiddiy muammoga duch kelmoqda: agar mojaro tashqarida emas, balki oʻz chegaralari ichida roʻy bersa, nima qilish kerak?

Ushbu maqolada biz hozirgi keskinlashuvning sabablari va dinamikasini, Hindiston va Pokistonning reaktsiyalarini, xalqaro xavotirlarni, o'z-o'zini himoya qilish huquqining huquqiy jihatlarini, Kashmirning tarixiy kontekstini batafsil ko'rib chiqamiz va mojaroni hal qilishda potentsial vositachilarning rolini muhokama qilamiz. Diqqat asosiy savolga qaratiladi: xalqaro hamjamiyat, ayniqsa, ShHT XXI asrning eng yirik yadroviy mojarosining oldini olishda konstruktiv rol o‘ynay oladimi?

Tungi raketalar diplomatiyani almashtirdi

2025-yil 5-may kuni ertalab soat 3:30 da Hindiston Pokiston havo kuchlarining uchta havo bazalariga – Nur Xon, Murid va Rafiqiyga zarba berdi.

Inter-services Public Relations (ISPR) maʼlumotlariga koʻra, raketalarning aksariyati tutib olingan va qurbonlar yoʻq. Biroq Islomobodning javobi uzoq kutilmadi: atigi ikki soatdan keyin Hindiston harbiy obyektlari – Pathankot bazasi, Udhampur aerodromi va Beasdagi BrahMos qanotli raketa ombori hujumga uchradi.

Bir necha soat ichida kecha chet el muammosidek tuyulgan Janubiy Osiyo potentsial global inqirozning epitsentriga aylandi. Kargil mojarosidan (1999) beri birinchi marta yadroviy davlatlar nafaqat zarbalar almashishdi, balki keng ko'lamli kiber urushni ham boshladilar.

Pokiston manbalariga ko'ra, Bunyan-un-Marsoos operatsiyasi Hindiston elektr tarmog'ining 70 foizini nokautga uchratgan, 1744 veb-serverni yo'q qilgan, ma'lumotlar bazalarini o'chirib tashlagan, Hindiston temir yo'llari, Dehli Gas Discom infratuzilmasi, 13 hukumat portali va 150 ma'lumotlar bazasiga hujum qilgan. MTNL, Hindustan Aeronautics Ltd, Mumbay aeroporti va o‘nlab shaharlardagi CCTV tizimlari ham zarar ko‘rgan.

Rasmiy ritorika: "Bu tajovuz emas – bu sabrning chegarasi"

Pokiston tomoni bo‘layotgan voqealarni bevosita urush deb atadi. Bosh vazir o‘rinbosari Ishoq Dar shunday dedi:

"Bu tajovuzkorlik emas, bu bizning sabr-toqatimizning chegarasi. Biz o'zimizni barcha mavjud vositalar, jumladan, yuqori aniqlikdagi yetkazib berish tizimlari bilan himoya qilamiz".

Pokiston Bosh vaziri Shahboz Sharif yadroviy arsenal uchun masʼul boʻlgan Milliy qoʻmondonlikning favqulodda yigʻilishini oʻtkazdi va taʼkidladi:

"Pokistonning javob berishdan boshqa iloji yo'q. Biz urushni xohlamaymiz, ammo Hindiston barcha chegaralarni kesib o'tdi".

Mudofaa vaziri Xavaja Asif Hindistonni “o‘ylamasdan kuchayishda” aybladi va Islomobod Nyu-Dehlining harakatini shunday deb baholadi.urush halokati– urush uchun sabab.

Hindiston tomondan ham keskin bayonotlar bo'ldi. Hindiston Mudofaa vazirligi matbuot kotibi general-leytenant Arvind Menon shunday dedi:

"Hindiston profilaktik choralar ko'rish huquqini o'zida saqlab qoladi. Biz terrorizm va zo'ravonlik homiylariga bizning shartlarimizni belgilashiga yo'l qo'ymaymiz."

Bunda har ikki tomon o‘z pozitsiyalarini oshkora bayon qilib, diplomatlarga manevr qilish uchun juda kam joy qoldirdi.

Ommaviy va'dalar siyosatchilar uchun tuzoq

Pokiston nashri ta'kidlaganidekNews Guru, har ikki davlat o'zlarining ritorik majburiyatlari tuzog'iga tushib qolishdi. Hindiston – Pahalgam hujumidan so'ng, Pokiston – "zarbalarni javobsiz qoldirmaslik" va'dalaridan keyin.

Tinch aholining dafn marosimlari, vayron qilingan masjidlar va vayronagarchilik tasvirlari ichki siyosiy falokatsiz orqaga qadam tashlashni imkonsiz qildi.

Harbiy tahlilchi, brigada generali (iste’fodagi) Shavkat Kasuri “Hozir vazminlik Pokiston uchun ojizlikdek, har qanday keskinlashuv esa sharafga o‘xshaydi.

Boshqa tomondan, Hindiston havo va dron zarbalarini "mutanosib javob" sifatida ko'rsatdi. Bu mojaroning keyingi bosqichini nazorat qilishga tayyorlik belgisidir.

O'z-o'zini himoya qilish huquqi: huquqiy dalillar va ma'naviy xavflar

Turkiya Milliy mudofaa universiteti qoshidagi Birlashgan harbiy institut o‘qituvchisi Hayati Unlu shunday yozadi:

"Pokiston Bosh vazirining javob berish huquqi haqidagi bayonoti BMT Nizomining 51-moddasiga ishora qiladi. Bu Islomobodning harakatlarini hech bo'lmaganda rasmiy ravishda qonuniy qiladi. Biroq, hamma narsa mutanosiblikka bog'liq".

U, shuningdek, Hindiston zarbalari natijasida Pokistonda 26 nafar tinch aholining o‘limi Islomobodga javob qaytarish uchun ham harbiy, ham diplomatik bahona bo‘lganini ta’kidlaydi.

Kashmir – tuzalmaydigan yara

Kashmir mojarosi dunyodagi eng portlovchi mojarolardan biri bo‘lib qolmoqda. Bu faqat chegaralar haqida emas – bu milliy o'ziga xoslik haqida. Hindistonlik siyosatshunos Rajesh Ja ta'kidlaganidek:

"Kashmir – bu ikkala davlat ham hududga emas, balki o'zlari haqidagi afsonaga qaraydigan va ko'radigan oyna."

Pokistonlik tahlilchi Zubayr Xon Kashmirni “abadiy dard” deb ataydi va shunday deydi:

“Bu muammo xalqaro vositachilik orqali hal qilinmaguncha, biz davriy zo‘ravonlikka mahkummiz”.

ShHT hujum ostida: tashkilot o'z a'zolarini to'xtata oladimi?

Har ikki davlat ham o‘z saflarida bunday vaziyatga ilk bor duch kelayotgan Shanxay hamkorlik tashkilotiga (SHHT) a’zo. Tashkilot an'anaviy ravishda ichki ishlarga aralashmasa-da, hozirgi keskinlashuv mintaqaviy xavfsizlikka zarba bo'lib, uning missiyasiga bevosita ta'sir qiladi.

SHHT kotibi Vladimir Norov: "Agar ikki tomonda siyosiy iroda mavjud boʻlsa, tashkilot vositachilik rolini oʻynashga tayyor. Asosiy vazifa – vaziyat yanada keskinlashishiga yoʻl qoʻymaslik va ishtirokchilar oʻrtasida ishonchni saqlashdan iborat", dedi.

Biroq, ShHTning kelishuv platformasi sifatida samaradorligi shubhali: oldingi sammitlar, masalan, Ufada (2015 yil) faqat vaqtinchalik pauzalarga olib keldi, ammo mojaroni hal qilish uchun emas.

Xalqaro vositachilar: yadroviy kuchlar to'qnashuvini kim to'xtata oladi

Xitoy va Rossiya

Xitoy Pokistonning strategik ittifoqchisi, jumladan, harbiy sohada ham. U o'z chegaralari yaqinida barqarorlikdan manfaatdor. Pekin ikki tomonni “maksimal vazminlik”ga chaqirdi va vositachi sifatida harakat qilishga tayyorligini bildirdi.

Hindiston bilan yaqin aloqada bo'lgan Rossiya ham muzokaralar uchun platforma taklif qildi. Kreml matbuot kotibi shunday dedi:

"Biz har ikki tomonni keskinlikni kamaytirishga chaqiramiz va diplomatik vositachilik taklif qilishga tayyormiz".

Ko'rfaz davlatlari

Saudiya Arabistoni, BAA va Qatar ikki davlatda sarmoyaviy manfaatdor bo‘lib, norasmiy maslahatlashuvlarni boshladi.

Ma'lumotlarga ko'raVaqt, Qatar amiri Hindiston va Pokiston yuqori martabali rasmiylari o‘rtasida Dohada yashirin uchrashuv o‘tkazishni taklif qildi.

BMT va Turkiya

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi Antoniu Guterrish: "Janubiy Osiyo yana urushga chiday olmaydi. Barcha tomonlar siyosiy jasorat ko'rsatishi va muloqotni davom ettirishi kerak", dedi.

Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on IHT sammitida shunday dedi:

"Kashmirda tinchliksiz adolatli tinchlik bo'lmaydi. Turkiya har qanday tinchlikparvar missiyada qatnashishga tayyor, agar uning roli har ikki tomon tomonidan talab qilinsa."

Xulosa: Tarix va kelajak o'rtasidagi tanlov

2025 yil may oyidagi keskinlashuv shunchaki voqea emas. Bu Janubiy Osiyodagi tizimli xavfsizlik inqirozining alomatidir. Ikkala tomon ham yadroviy qurolga ega va global xavfsizlik arxitekturasi zaiflashganda, har qanday tushunmovchilik falokatga olib kelishi mumkin.

Hindistonning sobiq bosh vaziri Atal Bixari Vajpayi yozganidek: "Siz do'stlaringizni o'zgartirishingiz mumkin, lekin qo'shnilaringizni emas."

Ushbu dars bugungi kunda har qachongidan ham dolzarbdir. Janubiy Osiyoning kelajagi Hindiston va Pokiston zaharli millatchilikni bir chetga surib, qiyin, ammo zarur muloqotga kirisha olishiga bog'liq.

PlitobserverIA Caravan haqida ma'lumotA.Erkinboev

Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan