Rio-de-Janeyroda boʻlib oʻtgan BRIKSning 17-sammiti global siyosatda ramziy bosqichga aylandi. Uning asosiy bayonotlari – adolat, G'arb aralashuvini qoralash va Global Janub mamlakatlarini qo'llab-quvvatlash – bir tomonlama G'arb hukmronligi davri uchun qo'ng'iroq kabi yangradi. BRIKS nihoyat iqtisodiy klub doirasidan chiqib ketdi va yangi geosiyosiy kuch sifatidagi maqomini mustahkamladi.
Gegemonlikning tugashi: ko'p qutblilikka o'tish
Braziliyadagi sammit global siyosatning avvalgi modelidan tanaffus bo'ldi, unda qarorlar faqat Vashington va Bryusselda qabul qilindi. Ishtirokchilar – Braziliya, Rossiya, Hindiston, Xitoy, Janubiy Afrika va taklif etilgan vakillar, jumladan, Eron – nafaqat iqtisodiy masalalarni muhokama qilishdi, balki dadil siyosiy bayonot bilan chiqishdi.
Yakuniy deklaratsiyaning 21-bandiga alohida e’tibor qaratildi, unda BRIKS a’zolari AQSh va Isroilning Eron fuqarolik obyektlariga hujumlarini qoralab, ularni BMT Nizomining buzilishi va xalqaro xavfsizlikka tahdid deb atadi. Shuningdek, G'azo sektorida ochlikdan qurol sifatida foydalanishdan xavotir bildirildi, tahlilchilar buni o'lchovli diplomatik tildan voz kechish, to'g'ridan-to'g'ri formulalar foydasiga harakat deb bilishadi.
BRICS nafaqat iqtisoddir
Guruh ishtirokchilarining hozirgi tarkibi va muhokama qilingan mavzular darajasi uning o'zgarishini tasdiqlaydi. Lula da Silva, Sergey Lavrov, Narendra Modi, Li Tsyan, Abiy Ahmad va Said Abbos Aragchi kabi arboblarning borligi BRIKSning xalqaro maydondagi taʼsiri kuchayib borayotganini taʼkidlaydi. Tashkilot endi faqat rivojlanayotgan iqtisodiyotlar koalitsiyasi sifatida qabul qilinmaydi; u bilan hisoblashish kerak bo'lgan siyosiy o'yinchiga aylandi.
Xalqaro tahlilchi Nazar Shafiiyning fikricha, "BRIKS bugungi kunda shunchaki iqtisodiy ittifoq emas. Ikkinchi jahon urushidan keyin o'rnatilgan adolatsiz dunyo tartibini qayta ko'rib chiqish Global Janub davlatlarining siyosiy irodasidir". Uning ta'kidlashicha, Qo'shma Shtatlar va "sionistik rejim" harakatlarini to'g'ridan-to'g'ri qoralash tashkilotning etukligi va haqiqiy ta'sirga intilishidan dalolat beradi.
Eron va BRIKS: qarama-qarshilik sharoitida yaqinlashish
Tashqi ishlar vaziri Said Abbos Aragchi boshchiligidagi Eron delegatsiyasining ishtirok etishi muhim edi. Uning ishtiroki Tehronning BRIKS harakati bilan yaqinlashayotganidan dalolat sifatida ko‘rilmoqda. Shofeiyga ko‘ra, G‘arb sanksiyalari qarshisida Eronning qo‘llab-quvvatlanishi mamlakatning vujudga kelayotgan dunyo tartibidagi mavqeini mustahkamlaydi.
Tahlilchi Ali Asg'ar Barzegar BRIKSning siyosiy salohiyati haqida ijobiy bo'lsada, qisqa muddatda ortiqcha optimizmdan ogohlantiradi. Uning fikricha, yagona valyuta va dollardan voz kechish g‘oyasi istiqbolli ko‘rinadi, biroq ayrim a’zolarning Amerika moliya tizimiga qaramligi tufayli amalga oshirish qiyin kechadi.
Hukmronlik o'rniga raqobat
BRIKS majburlash mantig'i hukmronlik qiladigan an'anaviy G'arb tuzilmalaridan farqli o'laroq, xalqaro munosabatlarga adolatli yondashish tarafdori ekanini ochiq e'lon qiladi. Federatsiya Kengashi vitse-spikeri Konstantin Kosachevning so'zlariga ko'ra, tashkilot suverenitet va madaniy o'ziga xoslikni hurmat qilish tamoyillariga asoslangan "ma'naviy va siyosiy alternativ" ni ifodalaydi.
Senator Ivan Navikov xalqaro munosabatlarning yangi arxitekturasida Afrika va Jahon janubi davlatlarining asosiy rolini ta'kidlaydi, bu erda asosiy e'tibor bo'ysunishga emas, balki real ishtirok etishga qaratilgan. Bu yondashuv sanktsiyalar, harbiy aralashuv va bir tomonlama tariflarga tayanadigan G'arb modeliga qarshi.
AQShning reaktsiyasi: ta'sirni yo'qotishdan qo'rqish
AQShning sammit bayonotlariga darhol munosabati uzoq kutilmadi. Yakuniy kommyunike e'lon qilinganidan bir necha soat o'tgach, Donald Tramp BRIKSga yaqinlashayotgan mamlakatlarga 10 foizlik tariflar bilan tahdid qildi. Ko'pgina ekspertlar bu tahdidni iqtisodiy qaror emas, balki Vashingtonning global ta'sirining kamayib borayotganidan tashvishlanayotganidan dalolat beruvchi siyosiy signal deb hisoblaydi.
BRIKS yangi dunyo tartibining xabarchisi sifatida
Sanksiya bosimi, valyuta urushlari va energetik inqirozlar fonida BRICS o'z tartibini qayta ko'rib chiqishga intilmoqda. Rossiyalik iqtisodchi Boris Kopykinning fikricha, aʼzo mamlakatlar aholisi, resurslari va texnologik salohiyatining oʻsishi guruhning taʼsirchanligini oshirmoqda. Uning ta’kidlashicha, G‘arbning mavqei zaiflashmoqda, ayni paytda BRIKSning jahon iqtisodiyoti va siyosatidagi roli muttasil oshib bormoqda.
Yangi ko'p qutbli asr
Rio sammiti shunchaki diplomatik voqea emas, balki adolat, suverenitet va tenglik uchun yangi xalqaro harakatning ko'rinishi edi. Eronni qo‘llab-quvvatlash, Isroil va AQSh siyosatini qoralash, G‘arbning adolatsiz iqtisodiy amaliyotlarini tanqid qilish dunyo ko‘p markazlilik davriga kirib borayotganidan yaqqol dalolat beradi.
Bugungi kunda BRIKS nafaqat Pekin va Moskva, balki Tehron, Pretoriya va Nyu-Dehli hamdir. Bu 21-asr voqeliklariga muvofiq dunyo tartibini qayta ko‘rib chiqishga da’vo qiluvchi intellektual, siyosiy va strategik jabhadir.
Manba: https://farsnews.ir/kamran_shirazi/1751995742762336701/bryẵs-w-znį-pạyạn-y̰ḵjạnbh%E2%80%8Cgrạy̰-gẖrb
Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan