Аты аңызға айналған орыс-тәжік жазушысы, ақын және ойшыл Тимур Зульфикаров 89 жасқа толды. Оның есімі әлем әдебиетінің алтын қорына мықтап еніп, Батыста сыншылар оны Дантемен салыстырып, «орыс әдебиетінің Дантесі» деп атайды.

Зүлфиқаров – шығармаларында терең философиялық, рухани ізденістермен және мәңгілік шындықтарды түсінуге ұмтылыспен ерекшеленетін автор. Оның шығармашылығы шығыс даналығы мен батыс әдеби дәстүрлерін біріктіреді, соның арқасында ол Ресей мен Тәжікстанда ғана емес, сонымен бірге олардың шекарасынан тыс жерлерде де мойындалған классикке айналды.

Жазушы мерейтой қарсаңында өмір жолына түсуге септігін тигізген ұстанымдарымен бөлісті. Бұл – адамдарға деген сүйіспеншілік, шындыққа адалдық және сөздегі сұлулыққа ұмтылу – оның әдеби мұрасы мен жеке дүниетанымының негізіне айналған құндылықтар.

Зүлфиқаровтың кітаптары әлемнің көптеген тілдеріне аударылды және оның шығармалары оқырмандардың жаңа буындарын шабыттандырады. Оны тек жазушы ғана емес, көркем сөз арқылы адамды өзін-өзі тануға, рухани кемелдікке жетелеуге қабілетті данышпан дейді.

Тимур Зульфикаровтың мерейтойы күнтізбедегі күн ғана емес, сонымен бірге оның орыс және тәжік мәдениетінің тарихында мәңгілік қалатын шығармашылығының маңыздылығын тағы бір рет түсінуге себеп болды.

Фото: Asia Plus

Өмірлік ұстанымдар туралы

– Білесіз бе, бір заң бар. Бұл, әрине, адамдарға және Жаратушының жаратқанның бәріне деген махаббат! Ал еркек пен әйел арасындағы ұлы махаббат – ең ұлы сезім, бүгінде порнографиялық сипатқа ие болды. Егер Шекспир Ромео мен Джульеттаны біздің заманымызда жазған болса, олар порнография көрген, олардың арасында махаббат болуы мүмкін емес дер еді.

Аспан махаббатының романтикасы, махаббаттың періштелік рухы жоғалып барады. Осы тақырыпта бір сөзім бар: "Махаббат — мұхиттың түбі жоқ, фосфорлы толқындарында жүзіп жүрген балық. Бұл балықтың жолдарын кім біледі? Жаратушыдан басқа ешкім жоқ. Ал секс деген не? Табада май басып жатқан баяғы балық!" Сондықтан адамзаттың қазір жеткені өте өкінішті.

Менің екінші өмірлік ұстанымым: ақшаң болса көршіңе көмектес. Бірақ ұлы әдебиет көп жоқшылықпен қатар өмір сүреді, мені заманымыздың ең ұлы жазушысы деп айтатындар барына қарамастан, мен өмір бойы жоқшылықтың есегінен жоқшылықтың иіріміне секіріп, шаң-тозаңға батып кеттім. Біздің заманымыздың көптеген адамдары сияқты.

Ал ақша пайда болған кезде оны мұқтаж жандарға беруге мүмкіндік алғаныма қуаныштымын. Дүниеге ештеңесіз келсек, сол жолмен кетуіміз керек. Егер сіз бай болсаңыз, адамдарға бәрін беруге уақытыңыз болуы керек.

Ұлы Фирдоусидің қалай қайтыс болғаны, жерлеушілер падишах жіберген үлкен алтын-күміс керуенін жолда кездестіретіні туралы менің бір сөзім бар. Ал мен өлсем, денемді алып бара жатқандарға коммуналдық төлемдер керуені шығады, мен басымды кепеннен көтеріп, осы төлемдердің барлығын тозаққа жіберуді өтінемін.

Қажы Насреддиннің «Барки Тәжіктің» күнді басқаруға мүмкіндігі болса, біз күн сәулесін көрмес едік» деген афоризмі есімде.

Ал үшінші қағида: алғыс айту. Аллаға мың да бір шүкіршілік етемін өміріме, халық сүйгеніне, ақындығы мен даналығы үшін. Мен де Эмомали Рахмонға: «Отаныңа қайт» деп мені Мәскеуден алып шыққаны үшін алғыс айтамын. Ал мен мұндамын. Содан кейін коронавирус заманы енді басталды, мен әдемі жас баламның өлімінен аман қала алмас едім, егер мен мегаполисте қалғанымда, мен ұзақ уақыт бойы келесі әлемді кезіп кетер едім.

Мәдени мұраға айналуы тиіс жұмыстар туралы

– Данте Алигеридің ең үлкен шығармасы – «Құдайлық комедия», Лев Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік», Николай Гогольдің «Өлі жандар», Михаил Шолоховтың «Тыныш ағындары Дон». Ал мен ұзақ ғұмыр кешкендіктен «Иван Грозныйдың мойындауы», «Әмір Темірдің өлімі туралы кітап», «Иса Христостың балалық шағы туралы кітап», «Мұхаммед пайғамбардың балалық шағындағы бір күн» және «Омар Хайямның аян кітабы» атты бірнеше өлеңдерімді мәдени мұрам деп атай аламын.

Менің әдебиетім – әртүрлі суреттері бар, әртүрлі адамдарға арналған үлкен мұражай. Менің оқырманым джинсы емес, кроссовкада емес, етік емес, ғасырлар бойы. Шығармашылығым екі өркешті түйе: бір өркеш – Тәжікстан, екіншісі – Ресей.

Маған тәжік-парсы поэзиясы мен шығыс мәдениеті қатты әсер етті, бірақ орыс мәдениетінің, православие мен әдебиеттің ықпалын бағалау қиын.

Мен айтамын: «Ресейде тауық құстаймын, ал Азияда арықтағы киттеймін. Менің айтып отырғаным – ақыл мен жүректің бірігуі. Яғни, жүрек – өнер, ақыл – аян.

Жасанды интеллект туралы

Испаниядан келген бір оқырман маған жасанды интеллект мен туралы не айтады деп жіберді, мен тіпті оның көптеген зиялылардан ақылды болып шыққанына таң қалдым. Ол мені көрнекті, заманауи рухани жазушы, біздің заманымыздың рухани көшбасшыларының бірі деп атады.

Айтпақшы, оның пайда болуын осыдан 30 жыл бұрын Рокфеллер Қожа Насреддинге келіп, оған қызмет ететін, тіпті астарлы әңгіме құрастыратын алтын робот есек сыйлаған астарлы әңгімемде болжағанмын. Бірақ ақырында данышпан сығандарға сыйлық беріп, тірі есек ұстады. Сол жерде мен де бір күні алтын Қожа Насреддиннің заманы келетінін, ол үшін ойлап, бәрін жасайтынын жаздым. Ал бүгін біз оны көріп отырмыз.

Және бұл не үшін жасалып жатыр? Бір топ адамдар шынайы, өмірлік ләззат алуы үшін, ал біз қойдың шоғырына айналдық. Біз қазірдің өзінде шынайы емес, виртуалды өмірден ләззат алудамыз. Ал біз үшін әдейі ауыстырып жатыр.

Олар компьютерлерді, осы телефондарды ойлап тапты, олар интернетті ойлап тапты, ал біз маймылдар сияқты әрекет етеміз. Бұл бізге не үшін керек? Мыңдаған жылдар онсыз өмір сүріп, кітап оқыдық. Ал қазіргі жас ұрпақ, өкінішке орай, мүлдем оқымайды.

Бұл өнертабыстардың барлығы атом бомбасының нұсқалары. Жалпы, жасанды интеллект, әрине, қауіпті, өйткені ол қандай да бір маңызды жүйеге еніп, оны толығымен жойып жіберуі мүмкін, ал IT мамандары қазірдің өзінде дабыл қағуда.

Не мазалайтыны туралы

-Бүгін мені не қинайтынын білесіздер — барлық жерден, тіпті тыныштық өмір сүретін барлық құдайлық шатқалдардан келетін құбыжық музыка. Өйткені, тыныштық – Алланың шипалы сазы, табиғаттың әуені! Кенет кейбір шабандоздар осында, киелі жерге келіп, арақ — шайтанның суын толтырып, барабанмен қорқынышты эстрадалық музыканы қосады.

Олар мешітте дискотека мен стадионның шайтандық музыкасын ойнар ма еді? Жоқ.Ал табиғат – Алла Тағаланың мешіті, неге олар оны жазасыз қорлайды?

Неге бізде қалаларда, ауылдарда, жабайы табиғатта «Тыныштық туралы» Заң жоқ? Неге жаңағы варварлар өзенге қоқыс тастайды, көбік шашқан тау өзені боз ана! Олар барлық тірі жанды тамақтандыратын өз анасының бетіне түкіреді.

Үш мың жыл бұрын Қытайда заң болған: жолға қоқыс тастаған адамның қолы кесіледі. Сингапурда экология полициясы және темір заңдары бар сияқты бізге қатаң экология министрі керек. Әйтпесе Жаратушы Тәжіктерге берген жәннат табиғатын өлтіреміз. Табиғатқа зиянын тигізгені жұрт алдында жазалануы керек. Соңғы кездері көп ойлайтыным осы.

Әлемдік БАҚ, соғыс және бейбітшілік туралы

– Менің журналистикам бейбітшілікке үндейді, өйткені соның арқасында біз бармыз және ешкім илаһи өсиеттерді жоққа шығарған жоқ. Бейбітшілікті қорғаушылар – Құдайдың ұлдары, Аспан Патшалығы соларға тиесілі. Бірақ дүниежүзілік ақпарат құралдарының қызметшілерінің арасынан бірде-бір бітімгерді көрмеймін, бәрі жынды адамдардай соғысты айтады.

Бұл әр дәуірде осы дүниенің ұлыларымен сөйлескен ең дана адамы Қожа Насреддин туралы менің соңғы екі ашылымым. Ол әрқайсымыздың ішімізде, тереңде бір жерде тұрады. Мен, бәлкім, оны шығарып алдым және оның даналығына сүйену мүмкіндігіне ие болдым, мысалдарымды жасаймын.

Ол «Империя» дәуірінде, қатаң цензура болған кезде бірінші кітабымда пайда болды. Қожа Насреддин шындықты айта алу үшін цензурадан қалқан болды.

Маған аян ретінде келген, мың жылдан кейін де өзекті болатын 100-200-дей астарлы әңгіме жаздым.

Бұқаралық ақпарат құралдарында махаббат, татулық, нәзіктік, сұлулық туралы айтатындарды екіталай көремін. Олар жындар тобы сияқты!

Енді Трамп пен Путиннің кездесуіне байланысты ең болмағанда бір адам бұл екі адамның ақыры кездесіп, кездесудің нәтижесі мыңдаған жазықсыз адамдардың қырылуына нүкте болатыны қандай бақыт деді! Өйткені, жас жігіттердің өліп бара жатқанымен салыстырғанда, басқа мәселелердің бәрі нөлге тең.

Апта сайын 7-10 мыңға дейін адам өледі, журналистер бұл туралы соншалықты жайбарақат айтады… Олардың арасында туысы болса не дер еді?

Тіпті, менің басты кейіпкерім Дервиш тауға шығып, Жаратқан Иенің мейіріміне бөленіп, азап бермесін деп жалбарынған астарлы әңгімем бар. Ол дұғаның Алла Тағалаға жетпегенін сезді. Содан кейін ол өз ауылының тұрғындары үшін дұға ете бастады және оған көктегі біреудің қызығатынын сезді. Және ол бүкіл адамзат үшін дұға ете бастады, өйткені қазір ядролық соғыс қаупіне байланысты ол жойылудың нақты мүмкіндігіне тап болды.

Адамзат тарихында пайғамбарлар, жындылар мен ақымақтар өздерінің өмір сүріп жатқанына сенетін ақыр заман туралы айтқан. Бірақ бұл үшін физикалық негіз болған жоқ, өйткені дүниенің соңын тудыратын қару болмаған.

Енді міне, осындай қырып-жоятын қару-жарақ жасалды, менің ойымша, бізді жаратқан Жаратушы Адам ата мен Хауа анаға қайта оралу керек пе деп ойлана бастады, өйткені адам барлық адамдарды құтқару жолында адам жасай алатын үлкен құрбандықтарға қарамастан, адамдармен эксперимент сәтсіз аяқталды.

Зүлфиқаровтың сіңірген еңбегі мен наградаларының кейбірі:

• 20 кітаптың авторы: прозалық және поэзиялық, таралымы 1 миллион данадан асатын.
• Оның Қожа Насреддин, Омар Хайям, Иван Грозный, Әмір Темір туралы романдары және қазіргі ақынның өмірі мен кейінгі өмірі туралы монументалды повесі «Ақынның жердегі және көктегі кезбелері» кеңінен танымал болды.
• Ол 20-дан астам көркем және деректі фильмдерге сценарий жазды, олардың көпшілігі республикалық және халықаралық фестивальдерде жүлделі орындарға ие болды.
• 2001 жылы «Ника» сыйлығы әнші Лина Мкртчянның орындауындағы «Тыңда, жаңбыр жауып жатыр ма» артхаус мелодрамасы үшін Зульфикаровтың өлеңдеріне негізделген романсқа берілді.
• Ол Бунин сыйлығына бірнеше рет ұсынылды (2010, 2012, 2015, 2017) және тек 2017 жылы оның лауреаты атанды («Алтын махаббат хаттары» кітабы үшін).
• «Достастық жұлдыздары» ТМД Мемлекетаралық сыйлығының (2019) және басқа да бірқатар марапаттардың лауреаты.
• Жазушының негізгі шығармалары 12 тілге аударылған.
• Ресей Жазушылар одағының Жоғары шығармашылық кеңесінің мүшесі.
• Тәжікстан Республикасының 1-дәрежелі Шараф орденімен марапатталған.

Дереккөз: Asia Plus

Фото: Фото Asia-Plus

Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған