АСТАНА,22 қыркүйек– «Караван ақпарат» АА. Еңбек сіңірген энергетика маманы, Қазақстан Республикасы «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасының басқарушы директоры Жақып Ғалиұлы Хайрушев «Караван инфо» ақпараттық агенттігіне берген сұхбатында жобаның келешегі туралы өз пікірін білдірді.
Оның айтуынша, атом электр стансасының құрылысы жай ғана жаңа энергоблок салу емес, Қазақстанның бүкіл энергетика саласының болашағын айқындайтын стратегиялық бетбұрыс. «Ұзақ мерзімді перспективаға берік негіз қаланып, жүйелі тәуекелдерді азайтып, сала мен инвесторлар үшін болжамдылықты қамтамасыз етуде», — деп атап өтті сарапшы.
Қазақстан алдағы онжылдықтарға ұлттық экономика мен энергетикалық сектордың траекториясын құра алатын ядролық жобасының шешуші кезеңіне аяқ басып отыр. Ел тарихында алғаш рет атом электр станциясының (АЭС) құрылысы жүргізілуде. Бұл мәселе кең ауқымды қоғамдық қызығушылық пен сарапшылық пікірталас тудыруда.
Энергия тұрақтылығы және болжамдылығы
Сарапшының пікірінше, АЭС-тің іске қосылуы жай ғана жаңа станса салу емес, Қазақстанның бүкіл энергетика саласының траекториясын түбегейлі өзгерту болып табылады.
"Атом электр стансасының құрылысы жай ғана жаңа электр станциясы емес, бұл Қазақстанның бүкіл энергетикалық секторының траекториясының өзгеруі. Ол ұзақ мерзімді перспективаға берік негіз қалайды, жүйелі тәуекелдерді азайтады және өнеркәсіп пен инвесторлар үшін болжамдылықты қамтамасыз етеді", — деп атап өтті Жақып Хайрушев.
Ол ядролық генерацияның негізгі қызметі энергетикалық жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ету екенін атап өтті.
"Ядролық генерация түнгі және қысқы уақыт аралығын жояды, маусымдықты теңестіреді және көмірмен жұмыс істейтін ескі қондырғыларды ауыртпалықсыз модернизациялауға немесе пайдаланудан шығаруға мүмкіндік береді. Атом энергиясы жаңартылатын энергия көздерінің негізгі тірегіне айналады, бұл жүйе операторының тепе-теңдікті сақтауын жеңілдетеді", — деп түсіндірді сарапшы.
Сонымен қатар, АЭС жаһандық климаттық күн тәртібіне сай келеді.
«Климаттық күн тәртібінде бұл жоғары жабдықты пайдаланатын көміртегісіз энергияны білдіреді. Бұл шығарындыларды азайту жөніндегі міндеттемелерді орындауға және Қазақстанның экспортын көміртегі салықтарынан қорғауға көмектеседі», — деп атап өтті Хайрушев.
Экономика мен жаңа өндірістерге серпін
Сарапшының пайымдауынша, атом электр стансасының іске қосылуы экономиканың көптеген салалас салалары: құрылыс, машина жасау, электротехника, логистика үшін драйвер болады.
"Құрылыс пен инфрақұрылымды дамытуға бетон зауыттары, металл өңдеушілер, электр кабель өндірушілері, логистикалық компаниялар, сондай-ақ құрылыс қалашықтарына тұрғын үй және қызмет көрсететін компаниялар тартылады. Машина жасау және электротехника ядролық емес сорғылар мен арматураларды, басқару шкафтарын, бақылау-өлшеу аспаптарын, трансформаторларды өндіруді қажет етеді. менеджмент, физикалық және киберқауіпсіздік, кадрларды дайындау қажет», — деді Жақып Ғалиұлы.
Негізгі мәселе – кадрларды дайындау
Оның айтуынша, жобаны жүзеге асыруда мамандар басты фактор болып табылады.
"Бізге сапа мен қауіпсіздіктің жаңа мәдениеті бар мыңдаған мамандар қажет. Университеттер мен колледждер өз бағдарламаларын қайта құрылымдайды, ал компаниялар ішкі академиялар мен сертификаттау жүйелерін енгізеді. Бұл жалпы инженерлік білімнің деңгейін көтереді", — деді Хайрушев.
Ол қазірдің өзінде Алматыда MEPhI Ұлттық зерттеу ядролық университетінің филиалы жұмыс істеп жатқанын, онда ядролық қондырғыларды пайдалану, электроника және киберфизикалық жүйелер бойынша мамандар дайындалатынын еске салды.
Сайтты таңдау және аймақтық теңгерім
Сарапшы атом электр стансасын салу үшін орынды таңдауда энергетикалық жүйенің нақты қажеттіліктерін ескеру керектігін баса айтты.
"Негізгі критерийлер тұтыну орталықтарына жақындығы, су ресурстарының болуы, сейсмикалық төзімділігі, дамыған желі инфрақұрылымы және жобаны әлеуметтік тұрғыдан қабылдау болып табылады. Қазіргі уақытта Оңтүстік Қазақстан ең осал болып табылады: ол тұтынудың жоғары өсімін және базалық жүктемені генерациялау тапшылығын бастан кешіруде. Атом электр станцияларын оңтүстік аймақтарда орналастыру өнеркәсіптік дамуды азайтады және импортқа тәуелділікті төмендетеді деп санайды", — деді ол. Хайрушев.
Сондай-ақ сарапшы Курчатов ғылыми-зерттеу орталығы орналасқан Шығыс Қазақстандағы және бұрын БН-350 реакторы жұмыс істеген Маңғыстаудағы перспективалық учаскелерді анықтады.
Локализация және аймақтық ынтымақтастық
Хайрушев негізгі міндеттердің бірі ретінде өндірісті оқшаулау мәселесін атады.
«Жоспарланған үш стансаның қаншасын өндіру және техникалық қызмет көрсету тұрғысынан отандық локализациялауға болатынымыз үлкен мәселе. Бұл саладағы күш-жігерді біріктіру үшін Қазақстанда жаңа қауымдастық құру қажет болуы мүмкін», — деп атап өтті сарапшы.
Ол локализация процесі біртіндеп дамитынын атап өтті:
"Алдымен құрылыс және жалпы өнеркәсіптік қолдану, содан кейін ядролық емес клапандар, сорғылар, басқару шкафтары, электр жабдықтары. Әрбір жаңа қондырғыда отандық қамту үлесі артады. Кәсіпкерлер үшін бұл ұзақ мерзімді тапсырыстар, салық салу базасының ұлғаюы және халықаралық ядролық инженерия құн тізбегіне қолжетімділік дегенді білдіреді", — деп түйіндеді Хайрушев.
Орталық Азияның болашағы
Сондай-ақ сарапшы энергетикалық жүйелерді біріктіру және атом энергетикасы саласында тәжірибе алмасу мүмкін болатын Орталық Азиядағы ынтымақтастықтың маңыздылығына назар аударды.
Осылайша, Қазақстанда атом электр станциясын салу тек энергетикалық жобаға ғана емес, бүкіл ел үшін стратегиялық жобаға айналып отыр. Жақып Хайрушевтің айтуынша, атом энергетикасы бизнес пен өнеркәсіп үшін болжамдылықты қамтамасыз етеді, машина жасауды дамытудың іргетасына айналады, жаңа экономикалық секторлар жасайды.
Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған.