Каспий теңізінің тайыздануы Каспий маңы елдерінің алаңдаушылығын арттыруда, өйткені ол экологиялық, экономикалық және әлеуметтік қауіп төндіреді. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев ШЫҰ кеңейтілген отырысында сөйлеген сөзінде аймақ мемлекеттері арасында келісілген шешімдерді әзірлеу үшін Су мәселелерін зерттеу орталығын құруды ұсынды. Соңғы онжылдықтардағы су деңгейінің айтарлықтай төмендеуін ескере отырып, бұл мәселе әсіресе өзекті болды. «Караван инфо» ақпарат агенттігі бұл мәселеге қатысты әзірбайжандық сарапшылардың пікірімен бөлісті.
Әзірбайжанның Экология және табиғи ресурстар министрлігі жанындағы Қоғамдық кеңестің мүшесі Ровшан Аббасовтың айтуынша, Каспий теңізі деңгейінің төмендеуі климаттық факторлардың үйлесуі мен Еділ, Жайық және Кура өзендері бассейндеріндегі су ресурстарын шамадан тыс пайдаланумен байланысты.
"Қазіргі уақытта Еділдің өзінде 800-ден астам су қоймасы бар, олардың жалпы ауданы 30 000 шаршы шақырымнан асады. Булану мен инфильтрация судың үлкен шығынын тудырады. Осыған ұқсас процестер басқа өзендерде де жүреді, бірақ Еділ әлдеқайда үлкен. Нәтижесінде Каспий теңізі сумен қамтамасыз етудің негізгі бөлігін жоғалтады.
Оның айтуынша, жағдай жүйелі көзқарасты талап етеді: теңіздің жалпы су балансын қайта есептеу, өзен ағынының көлемін болжау, Каспий маңындағы барлық елдер үшін суды ұтымды пайдалану жөніндегі міндеттемелерді әзірлеу қажет.
"Әзірбайжан Каспий теңізінің су деңгейінің төмендеуін өзінің Ұлттық бейімделу бағдарламасына енгізіп, суды тартуды шектеу шараларын әзірлеп қойған. Бұл деструктивті процестерді тек ұжымдық күш-жігер ғана тоқтата алады", — деп қосты Аббасов.
Мәселенің экономикалық салдарын «Тұрақты даму» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Фикрет Джафаров айтып берді.
"Теңіз деңгейінің төмендеуі айтарлықтай шығындарға әкеліп соғуда. Теңіздегі мұнай-газ инфрақұрылымы ауқымды қайта құруды қажет етеді: платформалар мен құбырлар осал болып барады, ал су жолының жекелеген учаскелері кеме қатынасы үшін қауіпті. Барлық Әзірбайжан порттары арналарды тереңдету және жаңа айлақтар салуды талап етеді. Апшерон түбегіндегі туризм индустриясы мен Ланламанрадағы су тасқынынан зардап шегуде. 2-3 шақырымға шегініп бара жатқан Каспийдің балық шаруашылығы бөтен түрдің, тарақ желенің шабуылынан азайып барады, планктон биомассасы азаяды», — деді ол.
Джафаров экологиялық қауіптерге де назар аударды.
"Тұздылықтың жоғарылауы теңіз экожүйесін түбегейлі өзгертеді. Флора мен фаунаның жергілікті және эндемикалық түрлері жойылып кету қаупіне ұшырайды. Еділ өзенінен жыл сайын жүздеген мың тонна улы қалдықтар ағып жататын Солтүстік Каспийдегі жағдай ерекше алаңдатады. Бұл ластану бүкіл су айдынына біртіндеп таралу қаупін төндіреді. экожүйелер», — деді сарапшы.
Жеңілдететін шаралар ретінде сарапшылар заманауи технологияларды енгізуді және халықаралық ынтымақтастықты дамытуды ұсынады.
"Біз инновациялық жобаларды зерттеп жатырмыз: атмосфералық ауадан тұщы су алу және шығыны 40%-дан асатын ескі арналарды қалпына келтіру. Түркия, Грузия және Иранмен серіктестік су баланстарын үйлестіруге және ресурстарды басқарудың тиімді әдістерін енгізуге көмектеседі", — деп түсіндірді Джафаров.
Сарапшы сонымен қатар Бакуде өтетін COP 29 климаттық конференциясы қарсаңында дайындалып жатқан экологиялық бастамаларды атап өтті.
"Әзірбайжан халықаралық серіктестерімен бірге теңіз балдырларын өсіру жобаларын әзірлеуді ұсынып отыр. Теңіз балдырлары бақтарын құру теңіз фаунасының көбеюіне қолдау көрсетеді, судың булануын азайтады және ластануды азайтады. Мұндай экожүйелер Каспий теңізінің деградациясына қарсы қосымша тосқауыл болуы мүмкін", — деп түйіндеді ол.
Естеріңізге сала кетейік, ағымдағы жылдың қаңтар айында Қазақстанда Каспий теңізіндегі су деңгейінің ауытқуын зерттеу үшін сарапшылардан тұратын жұмыс тобы құрылған болатын. Сарапшылардың пікірінше, аймақтағы елдердің ғылымды, технологияны және саяси ерік-жігерді біріктіретін ұжымдық күш-жігері ғана планетадағы теңізге шыға алмайтын ең үлкен су айдынының тайыздануының апатты салдарының алдын алады.
Фото: Жеке мұрағат
Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған.