Kaspiy dengizining sayozlashishi Kaspiy dengizi bo‘yidagi mamlakatlarda tobora ortib borayotgan tashvishga sabab bo‘lmoqda, chunki u ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy tahdidlarni keltirib chiqaradi. Qozogʻiston prezidenti Qosim-Jomart Toqayev ShHTning kengaytirilgan yigʻilishidagi nutqida mintaqa davlatlari oʻrtasida kelishilgan yechimlarni ishlab chiqish uchun Suv muammolarini oʻrganish markazini tashkil etishni taklif qildi. So'nggi o'n yilliklarda suv sathining sezilarli darajada pasayishi hisobga olinsa, bu masala ayniqsa dolzarb bo'lib qoldi. Karavan Info axborot agentligi bu borada ozarbayjonlik ekspertlarning fikrlari bilan oʻrtoqlashdi.
Ozarbayjon Ekologiya va tabiiy resurslar vazirligi huzuridagi Jamoatchilik kengashi a’zosi Rovshan Abbosovning aytishicha, Kaspiy dengizi sathining pasayishiga iqlim omillari va Volga, Ural va Kura daryolari havzalarida suv resurslaridan ortiqcha foydalanish sabab bo‘lmoqda.
"Birgina Volganing o'zida 800 dan ortiq suv omborlari mavjud bo'lib, ularning umumiy maydoni 30 ming kvadrat kilometrdan oshadi. Bug'lanish va infiltratsiya katta suv yo'qotishlariga olib keladi. Shunga o'xshash jarayonlar boshqa daryolarda ham sodir bo'ladi, ammo Volga ancha katta. Natijada Kaspiy dengizi o'zining suv ta'minoti jarayonining asosiy qismini yo'qotadi ", dedi ekspert.
Uning so‘zlariga ko‘ra, vaziyat tizimli yondashuvni talab qiladi: dengizning umumiy suv balansini qayta hisoblab chiqish, daryolar oqimi hajmini prognoz qilish, barcha Kaspiy mamlakatlari uchun suvdan oqilona foydalanish bo‘yicha majburiyatlarni ishlab chiqish zarur.
"Ozarbayjon allaqachon Kaspiy dengizidagi suv sathining pasayishini oʻzining Milliy moslashish dasturiga kiritgan va suv tortib olishni cheklash boʻyicha chora-tadbirlar ishlab chiqqan. Faqat jamoaviy saʼy-harakatlargina bu halokatli jarayonlarni toʻxtata oladi", – deya qoʻshimcha qildi Abbosov.
Muammoning iqtisodiy oqibatlarini “Barqaror taraqqiyot” jamoat birlashmasi raisi Fikret Jafarov aytib o‘tdi.
"Dengiz sathining pasayishi katta yoʻqotishlarga sabab boʻlmoqda. Dengizdagi neft-gaz infratuzilmasi keng koʻlamli rekonstruksiyani talab qilmoqda: platformalar va quvurlar zaif boʻlib bormoqda, suv yoʻlining maʼlum uchastkalari yuk tashish uchun xavfli. Ozarbayjonning barcha portlari kanallarni chuqurlashtirish va yangi toʻshaklar qurishni talab qiladi. Absheron yarim oroli va Lankar-A-Zo-A-Zoʻl suvlaridagi turizm sanoati allaqachon jabr koʻrmoqda. 2-3 kilometrga ortga chekinayotgan Kaspiyning baliqchilik xo'jaligi, ya'ni begona turlar bostirib kirgan taroqli jele, oziqlanish joylari, plankton biomassasi va bentos kamayib bormoqda», – deya ta'kidladi u.
Jafarov ekologik tahdidlarga ham e'tibor qaratdi.
"Shuzlilikning oshishi dengiz ekotizimini tubdan o'zgartiradi. O'simlik va faunaning mahalliy va endemik turlari yo'q bo'lib ketish xavfi ostida qoladi. Har yili Volga daryosidan yuz minglab tonna zaharli chiqindilar oqib chiqadigan Shimoliy Kaspiydagi vaziyat ayniqsa tashvishlidir. Bu ifloslanish butun suv hududi bo'ylab asta-sekin tarqalish xavfini oshiradi. ekotizimlar, – dedi ekspert.
Mutaxassislar yumshatish choralari sifatida zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va xalqaro hamkorlikni rivojlantirishni taklif qilmoqdalar.
"Biz innovatsion loyihalarni o‘rganmoqdamiz: atmosfera havosidan toza suv olish va yo‘qotishlari 40 foizdan oshgan eski kanallarni rekonstruksiya qilish. Turkiya, Gruziya va Eron bilan hamkorlik suv balansini muvofiqlashtirish va resurslarni boshqarishning samarali usullarini joriy etishga yordam beradi", deb tushuntirdi Jafarov.
Ekspert, shuningdek, Bokuda bo‘lib o‘tadigan COP 29 iqlim konferensiyasi oldidan tayyorlanayotgan ekologik tashabbuslarni ham qayd etdi.
"Ozarbayjon oʻzining xalqaro hamkorlari bilan birgalikda dengiz oʻtlari yetishtirish boʻyicha loyihalarni ishlab chiqishni taklif qilmoqda. Dengiz oʻtlari bogʻlarini yaratish dengiz faunasining koʻpayishini qoʻllab-quvvatlaydi, suvning bugʻlanishini kamaytiradi va ifloslanishni kamaytiradi. Bunday ekotizimlar Kaspiy dengizi degradatsiyasiga qarshi qoʻshimcha toʻsiq boʻlishi mumkin", – deya xulosa qildi u.
Eslatib o‘tamiz, joriy yilning yanvar oyida Qozog‘istonda Kaspiy dengizidagi suv sathining o‘zgarishini o‘rganish bo‘yicha mutaxassislardan iborat ishchi guruh tuzilgan edi. Mutaxassislarning fikricha, mintaqa davlatlarining ilm-fan, texnologiya va siyosiy irodani uyg‘unlashtirgan jamoaviy sa’y-harakatlarigina sayyoramizning dengizga chiqa olmaydigan eng yirik suv havzasining sayozlashuvining halokatli oqibatlarining oldini oladi.
Foto: Shaxsiy arxiv
Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan.