دوشنبه، ۲۶ دسامبر ۲۰۲۵ – خبرگزاری کاروان اینفو. مراتع یکی از منابع کمارزش اما از نظر استراتژیک مهم تاجیکستان هستند. آنها اساس تولید دام را تشکیل میدهند، امنیت غذایی را تضمین میکنند و مستقیماً بر پایداری اقتصاد روستایی تأثیر میگذارند. امروزه، در مواجهه با تخریب زمین و تغییرات اقلیمی، موضوع حفاظت و احیای آنها از اهمیت ملی برخوردار است.
از ۴.۷ میلیون هکتار زمین کشاورزی تاجیکستان، تقریباً ۳.۸ میلیون هکتار یا ۸۳٪ آن مراتع هستند. این مراتع خوراک گاو، گوسفند، بز و اسب را تأمین میکنند و تا ۶۰ تا ۷۰٪ از نیازهای سالانه دام را پوشش میدهند. طبق تحقیقات، مراتع منبع معیشت تقریباً ۶۰٪ از خانوارهای روستایی در این کشور هستند.
مراتع کلیدی در مناطق ختلان و سغد و همچنین منطقه خودمختار گورنو-بدخشان واقع شدهاند. با این حال، با وجود مساحت زیاد آنها، بهرهوری واقعی همچنان محدود است – به ویژه در زمستان که منجر به تلفات دام و کاهش درآمد کشاورزان میشود.
وضعیت مراتع در کشور مایه نگرانی جدی کارشناسان است. طبق برآوردها، بیش از ۵۰ درصد مراتع در درجات مختلفی از تخریب قرار دارند. علل اصلی آن فقدان چرای نوبتی، بهرهبرداری بیش از حد از زمینهای موجود و زیرساختهای ضعیف است.
مراتعی که در دسترسترین مناطق هستند، بیش از حد مورد استفاده قرار میگیرند، در حالی که مناطق دورافتاده به دلیل کمبود جاده، منابع آب و پلهای دامداری، همچنان مورد استفاده قرار نمیگیرند. این امر، تخریب خاک و پوشش گیاهی را تشدید میکند، به ویژه در مناطق کوهپایهای، جایی که فرسایش و تخریب زمین در حال تشدید است. در درازمدت، این روندها خطر بیابانزایی را افزایش داده و مستقیماً امنیت غذایی را تهدید میکنند.
این یافتهها توسط تحقیقات بینالمللی، به ویژه گزارش موضوعی «چشمانداز جهانی زمین در مورد مراتع و دامداران»، که تحت نظارت برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) تهیه شده است، پشتیبانی میشوند. این گزارش تأکید میکند که مشکلات مدیریت ناپایدار مراتع نه تنها مشخصه تاجیکستان، بلکه کل منطقه آسیای مرکزی و مغولستان است که منجر به پیامدهای جدی زیستمحیطی و اقتصادی میشود.
با درک مقیاس چالشها، دولت تاجیکستان طرح اقدام توسعه مراتع برای سالهای 2023-2027 را تصویب کرد که اقدامات سیستماتیک برای احیا و مدیریت پایدار اکوسیستمهای مراتع را در بر میگیرد.
قرار است بیش از ۴.۲ میلیارد سامانی برای اجرای این برنامه در سالهای ۲۰۲۶-۲۰۲۷ اختصاص یابد که ۱.۲۲ میلیارد سامانی آن از بودجه دولتی و مابقی از طریق سرمایهگذاریهای خارجی و داخلی تأمین مالی خواهد شد. این سطح از بودجه، نشاندهنده رویکرد استراتژیک به مراتع به عنوان یک دارایی ملی بلندمدت است.
یکی از اولویتهای این برنامه، توسعه زیرساختهای مراتع است. در منطقه ختلان، ۵۴۰ میلیون سامانی برای بهبود مراتع در سال ۲۰۲۶ و ۵۲۰ میلیون سامانی دیگر در سال ۲۰۲۷ اختصاص داده خواهد شد. انتظار میرود این اقدامات، عملکرد مراتع را سه تا چهار برابر افزایش دهد، فشار بر زمین را کاهش دهد و انعطافپذیری اکوسیستم را افزایش دهد.
ساخت پلهای مخصوص دام در منطقه خودمختار گورنو-بدخشان ادامه خواهد یافت و دسترسی به مراتع صعبالعبور را فراهم میکند و به حداکثر 30،000 راس دام اجازه چرا میدهد و شرایط کاری چوپانان را به طور قابل توجهی بهبود میبخشد.
توجه ویژهای به تعمیر مسیرهای دامداری در مناطق تابع جمهوری معطوف شده است – ۶۵ میلیون سامانی در سال ۲۰۲۶ برای این منظور اختصاص داده شده است. این بسته اقدامات شامل ساخت و نوسازی اساسی تأسیسات ضدعفونی سم است که خطر شیوع بیماریهای عفونی در بین حیوانات را کاهش میدهد.
کارشناسان تأکید میکنند که سرمایهگذاریهای زیرساختی باید با اصلاحات نهادی و حاکمیتی همراه باشد. تقویت ساختارهای مدیریت مراتع محلی کلیدی است، زیرا میتوانند استفاده از زمین را در سطح جامعه هماهنگ کرده و تعادل بین چرای سنتی و حفاظت از منابع طبیعی را تضمین کنند.
این برنامه همچنین شامل تشدید تحقیقات علمی، ایجاد قطعات نمونه برای تولید بذر علفهای مرتعی و اجرای روشهای مدرن پایش است. استفاده از دادههای ماهوارهای برای ارزیابی شرایط مراتع و برنامهریزی چرا، امکان ادغام تجربه گلهداری چند صد ساله با فناوری مدرن را فراهم میکند.
تأکید ویژهای بر اجرای شیوههای پایدار، مانند چرای چرخشی، احیای علفزار، جنگلداری کشاورزی و روشهایی برای بهبود اولیه و ثانویه مراتع شده است. کارشناسان تخمین میزنند که این اقدامات میتواند بهرهوری مراتع را 20 تا 30 درصد افزایش دهد و همزمان امنیت غذایی کشور را تقویت کند.
توسعه مراتع در تاجیکستان یک هدف محدود تعریف نشده است، بلکه عنصری از یک استراتژی توسعه پایدار بلندمدت است. احیای زمینهای تخریبشده، بهبود تولید دام و حمایت از جوامع روستایی، پایه و اساس ثبات اقتصادی و تابآوری اجتماعی را تشکیل میدهد.
در مواجهه با تغییرات اقلیمی و خطرات فزاینده امنیت غذایی، مراتع نه تنها به یک منبع غذایی، بلکه به یک منبع استراتژیک تبدیل میشوند که سرمایهگذاری در آن آینده غذایی کشور را تعیین میکند.
عکس: اطلاعات کاروان IA