8 тамызда әлем Халықаралық альпинизм күнін немесе альпинистер күнін атап өтеді.

Бұл мерекенің шығу тегі екі швейцариялық — дәрігер Мишель-Габриэль Паккар мен тау гид Жак Балматтың есімдерімен байланысты. 1786 жылы 8 тамызда олар алғаш рет Альпі тауының ең биік нүктесі – теңіз деңгейінен 4810 метр биіктіктегі Монблан шыңына жетті.

Содан бері барлық альпинистер өз мерекелерін 8 тамызда – Альпі тауының ең биік шыңы бағындырылған күні тойлайды.

Өрмелеуді жеделдетілген режимде өмірдің демо нұсқасы деп атауға болады. Сізде мақсат бар және оған жету үшін сіз серіктес, команда іздейсіз. Ал бұл, альпинистер айтқандай, интимді процесс. Сіз өзіңіздің серіктесіңізге өміріңізге сенесіз және ең қиын жағдайларда оған сенесіз. Ал егер қала өмірінде кішкентай өтірік оңай ұмытылса, тауда оны жасыру мүмкін емес және ол өлімге әкелуі мүмкін.

Дегенмен, сіз «өз адамдарыңызды» тапқан кезде, әр көтерілу — бөлек өмір сүрген өмір. Сізді айнала сұлулық, дәмді тау ауасы, рухы жақын адамдар және сізде бір мақсат бар.

Қырғызстандағы альпинизм

Қырғызстандағы альпинизм тарихының басы 1936 жылы 5 тамызда Қырғыз КСР Халық Комиссарлары Кеңесі жанындағы Республикалық дене шынықтыру және спорт комитеті өз бұйрығымен 5 адамнан тұратын бастамашыл топты (Қ.Байғазинов, И.Оксенич, В.Рацк, А.Титарьков және оларды Чайтар мектебіне жіберген) бекіткен кезден басталады. М.Погребецкийдің басшылығымен Жеті-Өгіз шатқалында жұмыс істеді.

Бұған дейін 1927 жылы техник-стоматолог И.Гречишкин Қырғызстандағы алғашқы туризм секциясын Қаракөл (Пржевальск) қаласында ұйымдастырып, 1930 жылдарға дейін жұмыс істеді. Осы кезде Чатқал тауында біраз жылдар бойы А.Пиотуха тобы туристік саяхат жасап, Пішпек қаласынан 40 шақырым жерде, Ала-Арша мен Аламедин шатқалдарында математика пәнінің мұғалімі Қ.Студентев бастаған альпинист туристерінің көркемөнерпаздар тобы саяхат жасап жүрді.

Біраз уақыттан кейін Пішпекте дене шынықтыру пәнінің мұғалімі В.Озоровский ұйымдастырған тағы бір тау өнерпаздары тобы пайда болды. 1934 жылы оның тобы Күнгей Ала-Тоодағы Шоқ-Тал сілемінде бірқатар асулар жасап, 1936 жылы Қырғыз жотасындағы Комсомолец шыңы (4140 м) деп аталатын Ала-Арча шатқалындағы шыңды бағындырды.

Қырғызстанда тұрақты жұмыс істей бастаған алғашқы альпинизм секциясын «Спартак» спорт қоғамы ұйымдастырды. 1937 жылы Бүкілодақтық кәсіподақ орталық кеңесі мен Бүкілодақтық дене шынықтыру және спорт комитеті экспедиция ұйымдастырып, оған Қырғызстандағы альпинизмнің мүмкіндіктерін зерттеу тапсырылды.

Профессор А.Летавет басқарған экспедиция құрамында жоғары білікті альпинистер Н.Попов пен Г.Белоглазов болды, олар Қырғызстандағы альпинизмді дамытуға жергілікті дене шынықтыру ұйымдарына үлкен көмек көрсетті. 1937 жылы мамырда Республикалық дене шынықтыру комитетінің жанынан республикалық альпинизм клубы құрылды.

1937 жылы 17 шілдеде Н.Попов пен Г.Белоглазов басқарған фрунзелік альпинистер тобы Қырғыз жотасының Ала-Арча шатқалының жоғарғы ағысындағы 4370 м биіктіктегі аты аталмаған шыңға көтеріліп, алғашқы өрлеуге қатысушы К.Байғазиновтың ұсынысы бойынша оған Пеақ атауы берілді.

Сол жылы 3 тамызда В.Рацек, Г.Белоглазов, Қ.Байғазинов және Н.Попов Терскей Ала-Тудың басты шыңы – Қаракөл шыңын (5251 м) бағындырды. Жазғы спорт маусымы 5 қарашада 26 альпинистің қатысуымен И.Оксенич басқаратын Қырғызстан Коммунистік партиясы шыңына альпиниад2мен аяқталады.

Келесі 1938 жылы жаңа шыңдардың тұтас сериясы алынды.

Айта кетейік, ақпан айында В.Рацек басқарған Республикалық дене шынықтыру комитетінің бүкіл басшылығы Қызыл Армия шыңының 20 жылдығына алғаш рет көтерілді. Шілде айының ортасында альпинистердің үлкен тобы Фрунзе қаласынан Ақ-Сайға (Ала-Арча алабы) көтеріліп, Қырғыз ССР Жоғарғы Кеңесінің 1-сессиясына көтерілді. Жаңа «несие» шыңын іздеп, 20 шілдеде екі «барлаушы» — В.Озоровский мен В.Бондаренко «Мұғалім» шыңына (4526 м) бірінші болып шықты.

Республикалық дене шынықтыру және спорт комитетінің тапсырысы бойынша тамыз айында В.Рацек пен А.Чойбеков Комсомолдың 20 жылдығына (кейін Жеңіс шыңына) бет алған профессор А.Летавет басқаратын экспедиция құрамына алынды. Айта кету керек, осы уақытқа дейін альпинистерден тұратын тұрақты топ құрылып үлгерді.

1939 жылы бағындырылған шыңдардың қатары қайта артты.

Биыл екінші рет республикалық альпиниада өткізіліп, оның барысында 186 адам 1-дәрежелі «КСРО альпинисті» төсбелгісін алды. Сол жылы 24 және 25 маусымда Б.Михайлов, Б.Маречек және Р.Любченко Қырғыз Ала-Тау жотасының учаскесін Логвиненко шыңы (4200 м) және Токтогул (4250 м) арқылы, ал 20 тамызда В.Рацек, П.Кенарский және Джигитский бірінші болып В. (5022 м) Тескей Алатауында.

1940 жылы Қырғызстанда жаппай альпинизмнің дамуы күрт көтерілді.

Ыстықкөл облысында ГТО шыңына (4050 м) жаппай көтерілу жасалды – 120 альпинист көтерілді, Фрунзе облысында бір топ Медик шыңына, екіншісі – Қырғызстан Коммунистік партиясы шыңына, үшінші және төртінші – Колдо-Чоку шыңына (Көл шыңы) шықты. Нұсқаушылар тобы Электр шыңына (4090 м) бірінші көтерілді. Сол жылдың желтоқсан айында Ілік-Ата курортында альпинизм нұсқаушыларының тұңғыш республикалық мектебі ұйымдастырылып, оны 24 адам бітірді.

1941 жылы қырғыз альпинистері ауқымды жоспарлар жасады.

Жалал-Абад облысында республиканың кезекті – III альпілік экспедициясына дайындық жұмыстары жүргізілді. 1941 жылы ақпанда Ферғана Еребатындағы Бау-Беш-Ата сілемі зерттеліп, маусым айында альпілік экспедицияны басқаруға нұсқаушылар К.Байғазинов, П.Оркин, В.Афанасьев және т.б. Ұлы Отан соғысының басталуы жоспарланған шараларды жүзеге асыруға мүмкіндік бермеді.

Ошта альпинизмнің жаппай дамуына альпинистер: Б.Маречек, В.Фрейфельд, И.Науменко, А.Еропунов, В.Буряк, А.Балинский, Г.Ахсанов, З.Сайдулаев, Розенберг, В.Литвинов, В.Ковалев және т.б.

Қырғызстан аумағының көп бөлігін биік таулар алып жатыр, олар екі үлкен тау жүйесіне жатады: Орталық Азиядағы ең биік Тянь-Шань және Памир.

Солтүстік Қырғызстанның бүкіл аумағын Тянь-Шань таулары алып жатыр, ал елдің оңтүстігінде Памир таулары – Алай, Заалай және Түркістан жоталары орналасқан. Бұл таулы аумақта спорттық тұрғыдан қызықты көптеген шыңдар бар. Және, әрине, ең танымал — ел аумағында орналасқан үш жеті мыңдық.

Қырғызстандағы ең биік шың – елдің шығыс бөлігінде орналасқан Победа шыңы, биіктігі 7439 метр.

Бұл шың — әлемдегі ең солтүстік жеті мыңдық және Тянь-Шаньның ең биік нүктесі, оны бағындыру өте қиын. Победа шыңынан алыс емес жерде ежелден белгілі тағы бір құдіретті тау — Хан-Тәңірі шыңы, биіктігі 6995 метр, дегенмен оның шыңында үлкен мұздық болғандықтан жеті мыңдық болып саналады. Осы құдіретті таулардың етегінде, Оңтүстік Еңілшек мұздығына жақын жерде жетуге қиын аймақта осы аттас базалық лагерь бар, одан Хан-Тәңірі, Победа және көптеген жақын маңдағы алты мыңдықтар (Шатер, Мраморная Стена, Военных Топографов және т.б. шыңдар) көтеріледі.

Ал, Қырғызстанның үшінші жеті мыңдығы және сонымен бірге екінші ең биік шыңы – Ленин шыңы – елдің қарама-қарсы шетінде, оның ең оңтүстік нүктесінде, Памир тауларында орналасқан. Ленин шыңы — әлемдегі ең оңай бағындыратын жеті мыңдық шыңдардың бірі, ал оның базалық лагері — Ашық-Таш — осындай биіктіктегі шыңдардың ішіндегі ең қолжетімдісі, сондықтан Ленин шыңына шығу жаңа бастаған альпинистер арасында өте танымал.

Әрине, барлық альпинистер ең биік шыңдарға тікелей тартылмайды.

Сондай-ақ елдің басқа аймақтарында өте танымал көптеген таулар мен альпинизм лагерлері бар. Осылайша, көптеген адамдар Бішкектен оңтүстікке қарай небәрі 40 шақырым жерде орналасқан Ала-Арча альпі лагері арқылы өрмелейді. Мұнда жыл сайынғы альпиниадалар өткізіледі, сонымен қатар Учитель, Комсомолец, Агитатор, Корона, Свободная Корея шыңдарына және ең соңында қырғыз жотасының ең биік шыңы — 4875 метрлік Семенов-Тян-Шанский шыңына көтерілулер бар.

4000-нан 4900 метрге дейін ауытқып тұратын шағын биіктіктерге қарамастан, көптеген Ала-Арша шыңдарын бағындыру өте қиын, ал маршруттардың қиындығы өте жоғары. Басқалары, керісінше, Қырғыз Республикасының Альпинизм федерациясы ұйымдастырған және 1936 жылдан бері өткізіліп келе жатқан жыл сайынғы альпиниаданың көтерілуімен 1 мамырда басталатын Комсомолец шыңы сияқты арнайы жаттығулар мен альпинизм жабдықтарын қажет етпейді.

Альпинизмге арналған тағы бір танымал орын — аттас шатқалда орналасқан Қаракөл альпі лагері. Осы жерден Қаракөл (5281 м), Джігіт (5128), Пржвальский (4200 м), Жуков (4450 м) және басқа да көптеген шыңдарға көтеріледі. Бұл жер Ыстықкөл облысындағы альпинизм туризмінің орталығы болып табылады.

Дереккөз: caravan-info.uz