Президент Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің соңғы жолдауында геологиялық сектор мен сирек жер металдарын өңдеудің ел экономикасы үшін басымдылығын атап өтті. Оның айтуынша, Қазақстанның бірегей ресурстық әлеуеті бар, оны дұрыс пайдаланған жағдайда технологиялық серпіліс үшін негіз бола алады. Алайда, бұл әлеуетті іске асыру үшін пайдалы қазбаларды өндіру ғана емес, көлемі ондаған миллиард тоннаға бағаланатын, жинақталған өндірістік қалдықтарды кешенді өңдеу қажет.
Жағдайға Назарбаев Университетінің тау-кен ісі және геоғылымдар мектебінің профессоры Ата Акчил мен мектеп деканы Рэнди Хазлетт түсініктеме берді.
Сирек жер элементтерінің потенциалы
Профессор Ата Акчилдің айтуынша, Қазақстанда сирек жер элементтерінің қомақты қоры бар, бірақ қазіргі технологиялар тек концентрациясы жоғары және инвестицияның тез қайтарымы барларын өндіруге бағытталған.
Фото: Ата Акчилдің жеке мұрағатынан
"Алдын ала мәліметтер бойынша, барлық 17 сирек жер элементтерінің 95%-дан астамы еліміздің жер қойнауында әлеуетті болуы мүмкін. Дегенмен, қазіргі уақытта игеру шектеулі. Мұны өзгерту үшін ауқымды зертханалық зерттеулерді бастау және оны технологиялық дайындық деңгейі 4 TRL немесе одан жоғары пилоттық жобаларға айналдыру қажет. Тек осылай ғана ұлттық нарықта бәсекеге қабілетті өндіріс жүйесін құруға болады", — деді ол. атап өтті.
Ол Азияда бұл саладағы бәсекелестік өте жоғары екенін атап өтті: Қытай, Вьетнам, Ресей, Үндістан және Малайзия өздерін көшбасшы ретінде танытып үлгерді. Қазақстанның осы елдермен бәсекеге түсуі үшін қазіргі заманғы цифрлық карталар негізінде қолда бар қорларға толық және нақты баға беру, экономикалық тиімді ресурстарды анықтау, осы ресурстар негізінде кешенді зерттеулер мен өңдеу бағдарламаларын әзірлеу қажет.
40 миллиард тонна қалдық – жасырын ресурс
Профессор тау-кен және металлургиялық қалдықтар мәселесіне ерекше көңіл бөлді. Оның айтуынша, Қазақстанда шамамен 40 миллиард тонна қалдық жинақталған, оның басым бөлігі кеңестік кезеңнен қалған. Бұл қалдық қоймалары мен қоқыс алқаптарында сирек жер және бағалы металдардың едәуір мөлшері бар.
"Қазақстан қазіргі уақытта жиі пайдасыз балласт ретінде қабылданатын қалдықтардың жіктелуін қайта қарауы қажет. Шындығында, ол экономикалық пайданың көзі және ұлттық стратегияның бір бөлігіне айналуы мүмкін. Бұл көлемдерден құнды элементтерді алу экологиялық жүктемені азайтып қана қоймай, жаңа экономикалық секторды құруға мүмкіндік береді", — деп баса айтты профессор.
Ол инвестиция үшін бәсекелестіктің күшеюі жағдайында Қазақстан саланы дамытудың жол картасын, оның ішінде мемлекеттің, жеке сектордың және халықаралық ұйымдардың қатысуын нақты белгілеуі керек деп қосты.
Кедергілер мен қиындықтар
Ата Акчил негізгі проблемалардың бірі әлсіз технологиялық инфрақұрылым, заманауи геологиялық құралдарға қолжетімділіктің шектеулілігі және сыртқы инвестицияға тәуелділік болып қала беретінін атап өтті.
"Нақты деректер мен заманауи технологиялардың болмауы шығындарды арттырады, барлауды баяулатады және жобалардың тартымдылығын төмендетеді. Осы уақытта инвесторлар бәсекелестерге бет бұруда: Ресей, Үндістан және Өзбекстан пайдалы қазбаларды белсенді түрде әртараптандыруда, ынталандырулар мен қорғау шараларын ұсынып жатыр. Валютаның құбылуына байланысты Қазақстан бұл тұрғыда қолайсыз жағдайда тұр.
Ол геологиялық барлауды қаржыландыруға бюджеттен инвестициялық қаражаттың 5-10 пайызын бөлуге болатынын, басым бағыттар бойынша бұл көрсеткішті екі-үш есеге арттыруға болатынын атап өтті.
Мұнай және газ өнеркәсібінен сабақ
Назарбаев Университетінің тау-кен ісі және геоғылымдар мектебінің деканы, профессор Рэнди Хазлетт Қазақстан бұрын мұнай-газ секторына инвестиция тартуда қиындықтарға тап болғанын еске салды.
Фото: Рэнди Хазлетттің жеке мұрағатынан
"Теңіз кеніші жағдайында отандық технология мен капиталдың жоқтығынан еліміз кірістің көп бөлігін шетелдік компаниялармен бөлісуге мәжбүр болды. Нәтижесінде Қазақстан дайын өнімнен гөрі шикізатты экспорттайды. Бүгінгі таңда бұл қателіктерді қайталамау маңызды", — деді Хазлетт.
Оның айтуынша, Қазақстан мұнай барлаудың алғашқы жылдарындағыға қарағанда сирек жер ресурстарын игеруге жақсы жағдайда. Оның заманауи технологиялары және инвесторлармен неғұрлым әділ серіктестік шарттарын құру мүмкіндігі бар.
"Негізгі назарды шикізатты отандық өңдеу арқылы жоғары қосылған құны бар өнім шығаруға аудару керек. Бұл пайданы сақтап қана қоймай, Қазақстанға стратегиялық артықшылық беріп, жаңа өндірістерді дамытуға мүмкіндік береді", — деп түйіндеді профессор.
МЕНжабықболып табылады
Елбасы Жолдауында айтылған бастамалар сарапшылар қауымы тарапынан қолдау табуда. Дегенмен, оларды жүзеге асыру үшін қалдықтар мен сирек металдарды қайта өңдеудің ұлттық стратегиясын әзірлеуден бастап заманауи технологиялық база құруға дейінгі дәйекті жұмыс қажет.
Жиналған 40 миллиард тонна қалдықтарды экологиялық қауіптен жаңа экономиканың негізіне айналдыруға болады. Дұрыс көзқараспен Қазақстан қалдықтарды кәдеге жарату мәселесін шешіп қана қоймай, сонымен қатар болашақ жоғары технологияларды дамытуға негіз болатын сирек жер металдар нарығында негізгі ойыншыға айнала алады.
Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған.