АСТАНА, 5 тамыз – «Караван Инфо» ақпараттық агенттігі.Саяси сарапшы, халықаралық қатынастар PhD докторы Қайыржан Әбдіхалықовпен сұхбат
Автор: «Караван инфо» ақпарат агенттігінің арнайы тілшісі, Астана
Кіріспе
Қазақстан Қытайдың Орталық Азиядағы негізгі серіктестерінің бірі мәртебесін сенімді түрде қамтамасыз етті. 2025 жылы «Бір белдеу, бір жол» бастамасы аясында ел экономикасына құйылған Қытай инвестициясының көлемі 23 миллиард долларға жетті, бұл осы мега-жоба аясындағы барлық инвестицияның 20%-ға жуығы. Екіжақты сауда тарихи рекордтарды жаңартып отыр, визасыз режим және Қазақстандағы Қытай туризм жылы жаңа гуманитарлық перспективаларды ашуда.
Ынтымақтастықтың ұзақ мерзімді перспективалары қандай? Бұл стратегиялық одақ Астана үшін қандай міндеттер мен мүмкіндіктер ашады? Саяси сарапшы, халықаралық қатынастар PhD докторы Қайыржан Әбдіхалықовпен сұхбатта осыны талқылаймыз.
Экономика стратегиялық өзара әрекеттесу негізі ретінде
— Әбдіхалықов мырза, Қазақстан мен Қытай арасындағы экономикалық ынтымақтастықтың қазіргі жағдайын қалай бағалайсыз?
— Біз тұрақты оң үрдісті көріп отырмыз. Бүгінде Қазақстан Орталық Азиядағы ең ірі экономика және Қытайдың стратегиялық серіктесі болып табылады. Инфрақұрылымдық жобалар, логистика, энергетика, тау-кен өнеркәсібі, цифрландыру — осының барлығы Бейжің мен Астананың мүдделері объективті сәйкес келетін салалар. Тек 2025 жылдың өзінде Қазақстанға Қытайдан 23 миллиард доллар инвестиция тартылды, жалпы құны 66 миллиард доллардан асатын 220-дан астам бірлескен жоба жүзеге асырылуда, ондаған мың жұмыс орындары ашылып жатыр. Бұл жай ғана сандар емес, олар сенім мен ұзақ мерзімді көзқарастың тереңдеуінің көрсеткіштері.
Технология, логистика және «цифрлық жібек жолы»
— Қытай Қазақстанмен технологиялық ынтымақтастықты дамытуға қаншалықты мүдделі?
— Жоғары. Қытай — технологиялық держава және оған жаңа шешімдерді тиімді біріктіре алатын серіктестер қажет. Бұл тұрғыда Қазақстан идеалды үміткер. Бізде энергетикалық ресурстар, географиялық логистика, білімді халық және саяси тұрақтылық бар. Қазір Қазақстан транзиттік дәліз ғана емес, сонымен қатар технологиялар трансфертінің әлеуетті орталығы. Қытай IT секторына, жасыл энергетикаға белсенді инвестиция салуда, индустриалды аймақтар мен технопарктерді, соның ішінде ерекше құқықтық режимі бар аймақтарды құруда.
Геосаяси тепе-теңдік және аймақтық тұрақтылық
— Қазақстан Қытай, Ресей және Батыс мүдделері арасындағы тепе-теңдікті қалай сақтай алды?
— Бұл теңгерімді және көпвекторлы сыртқы саясаттың еңбегі. Қазақстан «қарсы» емес, «жақтап» қарым-қатынас жасайды. Тұрақты өсу үшін, бейбітшілік үшін, бірлескен гүлдену үшін. Қытай мұны құрметтейді. Ол басқа субъектілер жиі жасайтындай саяси шарттарды алға тартпайды, ішкі істерге араласпайды және Қазақстанның егемендігін мойындайды. Сонымен қатар, Бейжің Қазақстанды аймақтағы жүйе құраушы мемлекет – тұрақтылық хабы ретінде қарастырады.
Инфрақұрылым және көлік: Қазақстан транзиттік хаб ретінде
— Қазақстанның жаңа Жібек жолының логистикалық тізбегіндегі рөлі қандай?
— Бірегей. Қазақстан Қытай мен Еуропаны байланыстыратын орталық буын болып табылады. Бұл тұрақсыз аймақтарға әсер етпейтін санаулы бағыттардың бірі. Көлік өзара байланысы екіжақты серіктестіктің негізгі элементіне айналуда. Қытай-Еуропа жедел теміржолы, Каспий порттары арқылы өтетін инфрақұрылымдық жобалар, жол дәліздері — осының барлығы Қазақстанның Еуразиядағы логистикалық хаб ретіндегі ұстанымын нығайтады.
Туризм, білім және гуманитарлық өлшем
— Біз туристік ағым мен білім алмасудың артқанын көріп отырмыз. Бұл ынтымақтастық үшін нені білдіреді?
— Бұл гуманитарлық сенімнің негізі. Визасыз режим, тікелей рейстер, қазақстандық мәдениетке, гастрономияға және табиғатқа деген қызығушылықтың артуы — мұның бәрі еліміздің оң имиджін нығайтуға қызмет етеді. Соңғы бес жылда Қытайдан келетін туристер саны 9 есеге өсті. Қытайлықтар қонақжайлылықты, экологияны және қауіпсіздікті бағалайды, ал қазақстандық университеттер мен конфуций институттары тартымды жерлерге айналуда. Бүгінде Қытайда 4 мыңға жуық студентіміз білім алуда — ертеңгі екі жақты қарым-қатынастың бағытын айқындайтын ұрпақ осы.
Орталық Азиядағы Қытай: амбициялар мен шындықтар
— Аймақтағы басқа елдер Қытайдың күшейіп келе жатқан ықпалына қалай қарайды? Ал бұл үдерісте Қазақстанның рөлі қандай?
— Қытай Орталық Азия бойынша кең стратегияны жүзеге асыруда. Тәжікстан арқылы өтетін теміржол жобалары, Өзбекстанмен байланысты күшейту — мұның барлығы бір стратегияның құрамдас бөліктері. Бірақ Қазақстан пионер болып қала береді. Біз 2013 жылы Си Цзиньпин «Бір белдеу, бір жол» бастамасын ұсынған бірінші ел болдық. Қазақстан Қытай үшін Батысқа есік ашпайтын кілт. Бұл бізге белгілі бір икемділік, ықпал және келіссөздер үшін кеңістік береді.
Қорытынды және болжам
— Қазақстан мен Қытай арасындағы әріптестікті одан әрі тереңдету перспективалары қандай?
— Қазіргі ынтымақтастық бастамасы ғана екеніне сенімдімін. Біз ғылым, технология, ауыл шаруашылығы және жасыл энергетика салаларындағы ынтымақтастықты кеңейтуді асыға күтеміз. Күшті экономикасы, ашық институттары және стратегиялық ойлауы бар серіктес болу ғана емес, пропорционалды серіктес болу маңызды. Бұл үшін Қазақстанда барлық алғышарттар бар. Ал Қытай мұны түсінеді.
Қорытынды
Қазақстан мен Қытайдың ынтымақтастығы тек экономикалық өзара әрекеттесу шеңберінен шығады. Бұл өзара құрметке, стратегиялық сенімге және аймақтың болашағына ортақ көзқарасқа негізделген серіктестік. Бүгінде әлем тектоникалық ығысуларды бастан кешіріп жатқанда, жаһандық саясаттың жаңа келбетін айқындайтын дәл осындай одақтар – прагматикалық, теңгерімді, көп қырлы.
«Караван инфо» ақпараттық агенттігінің редакциясы Қайыржан Әбдіхалықовқа мазмұнды сұхбаты үшін алғысын білдіреді.
Ашық көздерден алынған фотосурет
Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған