13 маусымға қараған түні Таяу Шығыс аймағында елеулі шиеленіс орын алды: Израиль Ирандағы бірқатар нысандарға соққы берді.

Израиль тарапының мәліметінше, әскери және инфрақұрылымдық нысандар, соның ішінде әуе шабуылына қарсы қорғаныс жүйелері, командалық орталықтар мен ғылыми-зерттеу нысандары соққыға жығылған.

Бұл соққыдан Иранның жоғары лауазымды әскери шенеуніктері мен елдің ядролық бағдарламасына қатысы бар бірнеше ғалымдар қаза тапты, деп хабарлады Израиль қорғаныс күштері (IDF). Бейбіт тұрғындардың қаза болғаны туралы да хабарлар бар. Иран БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің шұғыл отырысын өткізуді сұрап, жауап беруге дайындалып жатқанын мәлімдеді.

Иран мен Израиль арасындағы шиеленіс халықаралық қоғамдастықтың алаңдаушылығын тудырып, кең аймақтағы, соның ішінде Орталық Азиядағы тұрақтылыққа қауіп төндіреді.

Қақтығыстың дамуының ықтимал сценарийлері.

Сарапшылар жағдайдың одан әрі дамуының бірнеше ықтимал сценарийлерін анықтайды:

1. Шектеулі соққы алмасу Қақтығыс одақтастар мен прокси топтар арқылы нақты операциялар мен жауап шаралары аясында қалуы мүмкін. Бұл кең ауқымды соғыс ықтималдығын азайтады, бірақ аймақтағы ұзаққа созылған шиеленістерге әкеледі.

Орталық Азия үшін тәуекелдер:

• Ауғанстанның солтүстігі мен Ферғана аңғары сияқты тұрақсыз аймақтарда экстремистік топтардың күшеюі;

• Ішкі қауіпсіздік мәселелерінде аймақтағы елдерге қысымның артуы.

2. Иранның ядролық бағдарламасын күшейту. Иранның ядролық бағдарламасын жедел дамыту мүмкіндігі Израиль мен оның одақтастарының қатал реакциясын тудыруы мүмкін.

Салдары:

• Жарыс қаруланудың жаңа раунды қаупі;

• Кибершабуылдар мен саботаж қаупінің артуы;

• Орталық Азияға жақын жерде әскери әрекет болған жағдайда радиациялық ластану қаупі.

3. Халықаралық медиация: АҚШ, Ресей, Қытай және ЕО мүшелері сияқты елдер шиеленісті деэскалациялау, соның ішінде келіссөздер, санкциялар немесе жаңа келісімдер жасау үшін бастама көтере алады.

Потенциалды:

• Уақытша тұрақтандыру;

• Аймақтағы қауіпсіздіктің жаңа форматтарын құру;

• Көрші елдерге, соның ішінде Орталық Азия мемлекеттеріне қысымды азайту.

Орталық Азия үшін ықтимал салдары.

1. Аймақтық тұрақсыздық:

• Босқындар ағыны, әсіресе Түркіменстан мен Ауғанстан арқылы;

• Көлік дәліздері мен сауда жолдарын бұзу;

• Шетелдік державалардың әскери қатысуының артуы.

2. Трансшекаралық қауіптердің өсуі:

• Экстремистік және радикалды топтарды белсендіру;

• Аймақтан тыс идеологияның таралу қаупі.

3. Энергетикалық және логистикалық дағдарыс:

• Жанармай бағасының өсуі, әсіресе импорттаушы елдер үшін (Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан);

• Иран арқылы өтетін оңтүстік дәліздерге қатысты жобалардың мүмкін болатын үзілістері.

4. Сыртқы ойыншыларға тәуелділіктің артуы:

• Аймақтағы ықпал үшін Ресей, Қытай, Түркия және АҚШ арасындағы бәсекелестіктің күшеюі;

• Қауіпсіздік пен экономикалық мәселелерге қысымның артуы.

5. Ядролық тұрақсыздық қаупі:

• Одан әрі шиеленісе, Орталық Азияның оңтүстік шекараларына әсер ететін ядролық қақтығыс қаупі туындауы мүмкін.

6. Экономикалық белгісіздік:

• Инвесторларды тартып алу және ірі инфрақұрылымдық жобаларды тоқтату; • Әлеуметтік-экономикалық тұрақтылыққа қысым, әсіресе осал елдерде.

7. Ішкі қоңыраулар:

• Діни және идеологиялық поляризацияның күшеюі;

• Әлеуметтік процестерге билік тарапынан бақылауды күшейту.

Қорытынды

Иран мен Израиль төңірегіндегі қазіргі жағдайда Таяу Шығыстан асып кетуі мүмкін жүйелі дағдарыстың барлық белгілері бар. Орталық Азия елдері қақтығыс ошағынан географиялық алшақтығына қарамастан, оның салдарын экономикалық, гуманитарлық және саяси арналар арқылы сезінуі мүмкін.

Аймақтағы мемлекеттер тәуекелдерді алдын ала бағалауы, аймақтық ынтымақтастықты нығайтуы, азаматтық қорғаныс жүйелерін нығайтуы, негізгі сыртқы серіктестермен диалогты дамытуы және ішкі жауаптарды белсенді түрде құруы керек.

Фото: ашық дереккөздер

Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған