Қырғызстанда мемлекеттік бірегейліктің негіздерін қозғайтын өзгерістер туралы даулар өршіп тұр. Мемлекет туын өзгерту туралы ұсыныстан кейін билік өкілдері елдің әнұранын жаңартуды жақтады.

Парламент спикері Нұрланбек Шакиев ұсынған және Президент Садыр Жапаров пен вице-премьер Эдиль Байсалов қолдаған Идея қызу талқылануда.

Сурет: pixabay.com

Кез — келген мемлекет үшін Әнұран-бұл жай әуен ғана емес, сонымен бірге ұлттың, оның тарихи сабақтастығы мен мәдени мұрасының символы.

Өзгерістердің қажеттілігі туралы мәселе тек эстетика мен модернизацияға ғана емес, сонымен бірге елдің қырғыз халқын бейнелейтін құндылықтарды қайта қарауға қаншалықты дайын екендігіне де қатысты.

Әнұранның құрылу тарихы және оның авторлары: тәуелсіз Қырғызстан рухының сақтаушылары

Қырғызстанның мемлекеттік әнұраны 1990 жылдардың басында, ел тәуелсіздік алған кезде құрылды. Бұл шығарма мәдени жаңғыру мен Қырғызстанның тәуелсіз жолының символына айналған көрнекті қырғыз ақындары мен композиторларының күш-жігерін біріктірді.

Әнұранның мәтінін шығармашылығында халықтың армандары мен ұмтылыстары бейнеленген ақындар — Жалил Садықов пен Шабданбек Құлуев жасаған. Музыканы Композиторлар Насыр Давлесов пен калий Молдобасанов жазды, олар тек орындалып қана қоймай, шабыттандыратын шығарма жасауға тырысты.

Олардың әрқайсысы ұлттық санаға үлес қосты, ал олардың Әнұраны Қырғызстанның жаңа тәуелсіз дәуірінің символына айналды. Басқа мемлекеттерде өздерінің бекітілген рәміздері болған кезде, Қырғыз Республикасы тәуелсіздік жолына түсе отырып, өзінің маңыздылығымен табу қиын болатын туынды жасай алды.

Әнұран тек музыкалық шығармаға ғана емес, сонымен бірге қырғыз халқын шабыттандырып, елдің өзін-өзі тану тәсіліне айналды.

Молдобасанов атап өткендей, «әнұранның музыкасы мен сөздері әрқайсымызға өзімізді бір адам екенімізді сезінуге мүмкіндік береді». Тарих пен сезімге терең бойлаған бұл әнұран ұрпақтарды байланыстырады және сабақтастық пен тәуелсіздіктің символы бола отырып, өткенмен байланысты көрсетеді.

Әнұранның әрбір нотасы туған табиғатының ұлылығы мен қарапайымдылығын, сондай-ақ қырғыздардың «ата-ЖШС»тауларының бүлікшіл шыңдарының символы ретінде биіктерге ұмтылуын бейнелейді.

Осылайша, көптеген қырғызстандықтар үшін әнұранды сақтау-бұл ел өзінің жеке жолын бастаған жылдар туралы есте сақтау, ал оның авторлары тек мәдени ғана емес, сонымен бірге тарихи тұлғалар болып қала береді, олардың еңбегі бүгінгі күнге дейін құрмет пен мақтаныштың тақырыбы болып табылады.

Халықаралық тәжірибе: басқа елдердің сабақтары

Көптеген елдер, әлеуметтік және саяси өзгерістерге қарамастан, ұлттық бірегейліктің өзгермейтін символын көре отырып, мемлекеттік әнұрандарын сақтауды жөн көреді.

Дегенмен, әнұрандағы өзгерістер бірқатар елдерде болған тарихи немесе мәдени қайта құруды да білдіруі мүмкін:

Апартеид құлағаннан кейін Оңтүстік Африка ұлттың жаңа бірлігін бейнелейтін бес тілде гибридті әнұран жасады.

Ресей 2000 жылы сөздерді өзгертті, бірақ КСРО әнұранының әуенін сақтап қалды, бұл елдің тарихпен байланысын сақтауға көмектесті.

Австралия 2021 жылы континенттің байырғы халықтары мен мыңдаған жылдық тарихын құрметтеу үшін әнұран мәтініне түзетулер енгізді.

Бұл мысалдар гимндердің өзгеруі көбінесе қоғам мен саясаттағы түбегейлі өзгерістермен байланысты екенін көрсетеді: бірлікке ұмтылу, ескі идеологиялардан бас тарту немесе жаңа құндылықтар туралы хабардар болу.

Қырғыз саясаткерлері мен сарапшылары не дейді?

Қырғызстанда сарапшылардың пікірлері екіге бөлінді. Белгілі қоғам қайраткері және саясаткер Бақыт Бешимов әнұранды өзгерту қоғамнан өзінің жеке басын қайта қарауды талап ететінін айтты.

«Әнұран тек символ емес. Ол тарих пен сезімге толы. Егер біз оны өзгертетін болсақ, біз артта қалдырған нәрсеге дайын болуымыз керек», — деп атап өтті ол.

Қырғызстанның Мемлекеттік рәміздері туралы Мемлекеттік рәміздерді қабылдаған аты аңызға айналған Парламент депутаты (1993 ж.) Жәмин Акималиевтің сөздері дәстүрлер мен бұрын қабылданған шешімдерге құрметпен қараудың маңыздылығын көрсетеді.

Оның дәлелі қазіргі әнұранды қабылдаудың тарихи контекстін де, оның халық үшін терең символдық маңыздылығын да қамтиды.

Акималиев 1993 жылы әнұран бірнеше нұсқалардың ішінен Мұқият іріктелгеннен кейін таңдалғанын және ол мемлекеттік рәмізге қойылатын талаптарға толық сәйкес келетінін еске салады. Оның пікірінше, әнұран танымал композициямен ауыстырылатын ән ғана емес.

Бұл халықты алға жылжуға шабыттандыруға арналған «Мемлекеттің ұраны».

«Алға, қырғыз халқы, Алға Бостандық жолымен!»- бұл сөздер, Акималиев атап өткендей, фольклорлық және симфониялық элементтерді ескере отырып жазылған музыканың қолдауымен ұлттың бостандығы мен ұмтылысының рухын бейнелейді.

Академик сонымен қатар мемлекеттік рәміздерді популизм тұрғысынан өзгертуге деген көзқарасты сынға алып, ел басшылығы қырғыз халқының өмірі мен болашағына қатысты өзекті және өзекті мәселелерге назар аударуы керек екенін атап өтті. «Әнұранның өзгеруінен елде ештеңе өзгермейді», — деп түйіндейді ол мемлекеттік деңгейде мұқият ойластырылған және қабылданған рәміздердің айналасында қажетсіз даулар мен саясаттанудан аулақ болуға шақырады.

Парламент депутаты (Жогорку Кенеша) Исхак Масалиев әнұранды өзгерту мәселесінде мұндай қажеттілікті көрмейді және басқа елдердің мысалдарын келтірді:

«Егер өмір әнұранның өзгеруімен жақсарса, неге оны жыл сайын өзгертпеске? Әнұран-ұлттың болашағын және алға қойған мақсаттарына жетуді бейнелейтін ән. Мысалы, Францияның әнұраны — «Марсельеза». Онда кедейлердің озбырлыққа қарсы күресі туралы айтылады. Қазір капиталистік билік. Бірақ олар бәрі ескірген деп айтпайды және әнұранды ауыстырайық, солай ма? Әнұран ғасырлар бойы өзгерген жоқ».

Кейбір сарапшылар өз кезегінде реформаның қажеттілігін көреді: «ХХІ ғасырда Мемлекеттік рәміздер уақыт рухына бейімделе алады. Бұл дәстүрді жоққа шығармайды, бірақ ұлттың алға жылжуына мүмкіндік береді, өзгеріске ашықтығын көрсетеді».

Алайда, саясаттанушы Әсел Баялиева ретінде көпшілік қоғамның бұл өзгерістерді қабылдауға қаншалықты дайын екендігіне және оның ұлттық санаға қалай әсер ететініне таң қалады.

Саясаттанушы және тарихшы Айнұр Арзыматова осындай пікірді ұстанатындардың бірі:

«Менің ойымша, бұл әнұранды өзгерту арқылы біз дамимыз деп сену суымы. Ту мәселесі бойынша мұндай көзқарас болды, ал қазір әнұран мәселесі бойынша. Қазіргі жағдайда әнұранды өзгерту туралы сұрақ қою қажет пе? Бұл қазір ең үлкен мәселе ме? Егер сіз мәтінге қарасаңыз, онда өзгеретін ештеңе жоқ екенін көре аласыз. Қалыпты мәтін, халық оны қабылдады және оған көптеген жылдар бойы үйренді, өйткені Парламент нақты жұмыспен айналысқан дұрыс болар еді. Олар бюджетті көтеру туралы ойлансын, жалақы мен зейнетақы туралы өз ойларын білдірсін, басқа мәселелерді шешсін. Егер бұл әнұранның өзгеруі өте қажет болса, оны сауалнама немесе референдум арқылы шешу керек. Дауыс беруге қатысушылардың кем дегенде 60% — ы келіссін, содан кейін өзгертіңіз. Сонда да, барлығына жаңа Әнұран ұнай ма деген сұрақ туындайды».

Қорытынды: өзгеріс жаңа болашаққа қадам немесе дәстүрден бас тарту сияқты ма?

Әнұранды жаңарту-бұл мәтінді немесе музыканы өзгерту ғана емес, ұлттың сезімі мен өзін-өзі тануына әсер ететін символдық қадам. Қырғызстан дәстүрлерді сақтау мен жаңа мұраттарға көшу арасындағы қиылыста тұр.

Басқа елдердің мысалдары көрсеткендей, әнұранды өзгерту жаңа Қырғызстанға апаратын маңызды кезең болуы мүмкін, бірақ Тарихи рәміздерді сақтаудың да өз дәлелдері бар.

Шешім қоғамда қалады: біз өзгеруге дайынбыз ба, әлде дәстүр бойынша күш пен сәйкестікті табамыз ба?

Авторы: Азиз Пиримкулов

Yandex аудармашысының көмегімен аударылған