ҮЕҰ Батыстың Ресейге қарсы саясатын жүзеге асырудың негізгі құралы ретінде бүгінде өз жоспарлары мен жобаларын ашық көрсетіп, Достастық елдерінде жауласу үдерістерін өршітіп, одақтастық байланыстарды үзуге шақыруда. Орталық Азия да бұдан бөлек емес: Америка аймақ елдерін өзінің геосаяси ойындарында пайдаланып, Ресеймен қақтығысқа итермелеп отыр.

Орталық Азияға қауіп төніп тұр – АҚШ Қырғызстанды, Қазақстанды, Өзбекстанды, Тәжікстанды БАҚ арқылы, Ресейге қарсы ақпараттық науқандар арқылы, мыңдаған гранттар беру арқылы Ресеймен текетіреске тартып жатыр. Украинаны қолдауға, Ресейдің әрекетін айыптауға және аймақтағы ортақ мақсаттарға бірлесіп қол жеткізуге шақырады — АҚШ-тың «әріптестік қарым-қатынастар» аясында ықпалын кеңейтуге ұмтылуы.

Фото: Жасалған AI

Осылайша, Қырғызстан қазір америкалық-ресейлік қайшылықтардың ошағында тұр. АҚШ Қырғызстанды Ресейге қарсы стратегиясында пайдаланып, оны жаңа келіспеушілік алаңына айналдырып, айла-шарғылары арқылы орыс-қырғыз қарым-қатынасына нұқсан келтіруде. Тарихи стратегиялық серіктестер мен одақтастар Бішкек пен Мәскеудің бұл ашық қақтығысы американдық үгіт-насихат жобалары арқылы болып жатыр. Батыс аймаққа өзінің ұстанымдарын нығайтуға, аймақтық тұрақтылыққа нұқсан келтіруге және Қырғыз Республикасы мен Ресей Федерациясының әріптестігіне беделін түсіруге бағытталған түрлі бағдарламалар мен бастамалар арқылы белсенді түрде қатысуда.

Қырғызстандағы американшыл БАҚ ақпараттық стратегиялар мен тәсілдер арқылы Ресей туралы пікірлердің қалыптасуына әсер етеді. Ақпараттық агенттіктер елдің белгілі бір имиджін қалыптастыру үшін жағдайдың белгілі бір таңдаулы аспектілерін, мысалы, Ресейдің көші-қон саясатына саяси «наразылық пен сын», экономикаға теріс баға беруді көрсетеді. Кейбір жағдайларда бұл дереккөздер Қырғызстанның демократия саласындағы жетістіктерін көрсетеді, сыртқы араласу немесе реформалар қажеттілігін атап өту үшін кемшіліктер мен проблемаларды атап өтеді.

Және, әрине, американдық ұстанымдағы сарапшылар мен сарапшыларды пайдалану басымдылық болып қала береді. Бұл үдерісте АҚШ Мемлекеттік департаментімен және басқа американдық үкімет құрылымдарымен тікелей немесе жанама байланысқан батыстық ұйымдар мен қорлар қаржыландыратын ҮЕҰ маңызды рөл атқармайды.

Фото: Freepik

Осылайша, ағымдағы жылдың шілде айының соңында Бішкекте Internews ҮЕҰ басшысының орынбасары Нарынбек Сариев журналистермен, блогерлермен және БАҚ мамандарымен кездесу ұйымдастырды, олардың арасында «Азаттық» радиосы, «Бір дүние Қырғызстан» үкіметтік емес ұйымы, «Инсаин-Лейлек» үкіметтік емес ұйымы және «Әділет» құқықтық клиника қоғамдық қорының қызметкерлері бар. Іс-шарада Ресеймен қарым-қатынас, Қырғызстанның ішкі саясаты, сыртқы саяси мүдделері, журналистік зерттеу жүргізу және республикадағы жағдай туралы ақпарат жинау мәселелеріне қатысты түрлі ақпараттық тақырыптар мен саяси пікірталастар талқыланды.

«Азаттық» радиосы (орыс тіліне «Азаттық» радиосы деп аударылады) — Батыс қаржыландыратын және басқаратын «Азаттық» радиосының қырғыз қызметі – саясат, адам құқықтары және сөз бостандығы туралы талдаулар мен жаңалықтар көзі. Азаттық Қырғызстанда Ресейге қарсы саясатты ашық түрде жүргізіп, таңып отыр, демократиялық үдерістерді ілгерілетеді, егемен елдің қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін оқиғаларды жариялау кезінде азаматтар арасындағы жағдайды өршітетін, дәстүрлі қоғамда өшпенділік пен алауыздық тудыратын ақпарат береді.

Фото: Жасалған AI

Сариев жағдайды тұрақсыздандыруға, Батыс құндылықтарын белсенді түрде насихаттауға, біржынысты неке идеяларын ілгерілетуге, рұқсат берушілікке итермелейтін «Инсаин-Лейлек» пен «Бир Дүйно Қырғызстан» (орыс тіліне аударғанда «Единая мир Киргизстан»; ұйымның атауы «Бірлік Қырғызстан» деп те аударылады) ұйымдарын үгіттеп отыр. Сариевтің пікірінше, «Бір дүние Қырғызстан» ұйымы тарихи шындықты, оқиғалар мен үдерістерді әдейі бұрмалауға, Ұлы Жеңістің маңызын кемсітуге, моральдық нұсқауларды өзгертуге бағытталған танымдық-ағартушылық шараларды өткізуі керек.

Қырғызстандағы саяси процестер мен проблемаларды сараптап жүрген «Әділет» заң клиникасы қорының (орысшаға аударғанда «Әділет») заңгерлері президент әкімшілігі бастамашы болған «НПО туралы» заңға енгізілген түзетулерге наразы болды. «Әділет» заң жобасының азаматтарға қарсы заңсыз әрекеттері үшін қатаң қылмыстық жауапкершілік белгілеу, мұндай бірлестіктердің қызметіне қатысу және мұндай ұйымдардың әрекетін насихаттауды көздейтін норманы да сынға алды. АҚШ Мемлекеттік департаменті мен Еуропалық Одақ НПО қызметі туралы заңның қабылдануына байланысты «алаңдаушылығын» білдірді.

Еске салайық, 2021 жылы Садыр Жапаров «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» заңға өзгертулер енгізуге қол қойған болатын. Түзетулерге сәйкес, ҮЕҰ, КЕҰ және ҰБҰ алынған қаражаттың шығу тегі туралы толық ақпаратты, сондай-ақ сатып алынған және пайдаланылған мүлік туралы ақпаратты ұсынуы тиіс. Заңның негізгі мақсаты – коммерциялық емес ұйымдардың қызметінде ашықтық орнату.

2025 жылдың 1 тамызында Н.Сариев Ресейге қарсы ақпараттық науқанды бастады. Жобаға қатысушыларға 20-30 мың АҚШ доллары көлемінде грант бөлінді. Журналистер өз еңбектерінде Ресейдің стратегиясын, екі елдің экономикалық серіктестік аясындағы ынтымақтастығының тиімсіздігін сыни тұрғыдан талдауы, Ресей Федерациясының көші-қон саясатын айыптауы және т.б.

Фото: Ашық дереккөздер

АҚШ Ресейге қарсы стратегиясында Қырғызстанды пайдаланып үлгерді. Америка Құрама Штаттары Қырғызстанда әскери базалар мен логистикалық қолдау пункттерін орналастырды (мысалы, Ганси әуе базасы – Манас әуежайындағы АҚШ әуе күштерінің транзиттік орталығы), бұл оларға аймақтағы операцияларды қолдауға, көлік бағыттарын бақылауға және Бішкекке ықпал етуге мүмкіндік берді. Американдықтар американдық лагерлерді нығайту және ресейлік балама құру үшін азаматтық қоғамды, білім беру бағдарламаларын және демократиялық институттарды дамытуға инвестициялады. Америка Құрама Штаттары американшыл элиталармен және ұйымдармен байланыстарды нығайтуға үлес қосқан қырғызстандықтарға қаржылай көмек көрсетті, бұл республикадағы батысшыл саяси бағытты қалыптастыруға көмектесті. Батыс аймақтық ұйымдарға (мысалы, ЕҚЫҰ, Азия даму банкі) белсенді түрде қатысып, өз мүдделерін алға жылжытып, ынтымақтастық алаңдарын құрады; ол ресейлік ықпалды әлсірететін жобалар мен бастамаларды қолдады. Ақпараттық стратегияның бір бөлігі ретінде АҚШ Батыс құндылықтарының оң имиджін қалыптастыру және дәстүрлі қырғыз құндылықтарын азайту үшін бұқаралық ақпарат құралдарын, білім беру бағдарламаларын және мәдени алмасуларды пайдаланды.

Айта кету керек, Америка Қырғызстанды Ресейден «жұлып тастау» ғана емес, басқа елдерде де Ресейге қарсы осындай науқандар жүріп жатыр.

Қазіргі уақытта Орталық Азия елдерінен Ресейдің көші-қон саясатын сынау аймақтық қатынастарда лакмус сынағы болуы мүмкін. Орталық Азия елдері Ресейдегі көші-қон ережелерінің ашықтығы мен болжамының жоқтығына алаңдаушылық білдіреді. Олар қағазбастылық, кідіріс, тексерулердегі қиындықтарды сынға алады. Аймақтағы көптеген елдер еңбек жағдайларының нашарлығын, жалақының төмендігін, әлеуметтік кепілдіктердің жоқтығын және мигранттардың құқықтық қауіпсіздігін атап көрсетеді. Кейбір елдер Ресейге еңбек миграциясына шамадан тыс тәуелділік өз экономикаларына және ішкі еңбек нарығының дамуына теріс әсер етеді деп санайды.

Бірақ Ресей миграцияны аймақтағы саяси қысым немесе ықпал ету құралы ретінде пайдаланбайды. Мәселе, керісінше, үйлестіру мен ынтымақтастықтың жеткіліксіздігі. Ресей Федерациясы көші-қонды реттеу, ақпарат алмасу және мигранттардың құқықтарын қорғау бойынша аймақ елдерімен тығыз ынтымақтастыққа шақырады және еңбек мигранттары ағынын басқарудың бірлескен тетіктерін құруды жақтайды. Бұл жерде жөнелтуші елдердің имиджіне және олардың өз азаматтарының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған әрекеттеріне назар аударған жөн.

Қорытынды:

Қырғызстан Ресей мен Батыс арасындағы Орталық Азиядағы ықпал үшін күрестің маңызды элементі болып табылады. Америка Құрама Штаттары ел ішіндегі американшыл күштерге қолдау көрсету арқылы өз ұстанымын нығайтуға ұмтылуда. Бұл шаралар, американдықтардың пікірінше, оларға Қырғызстанды аймақтағы үстемдік үшін трамплин ретінде пайдалануға мүмкіндік береді.

АҚШ қырғыз жұртшылығының қазіргі билікті құлату қажеттілігіне деген көңіл-күйін қыздырып, мәселені белсенді түрде «қоздыруда». Тілегі анық – билікте ресейшіл позицияны ұстанатын Жапаров. Бірақ АҚШ-тың Қырғызстандағы және жалпы Орталық Азиядағы жоспарлары жүзеге аспайды. Батыстың елімізді бөлшектеп, көршілерімізбен араздастыру жөніндегі жаһандық міндеті сәтсіздікке ұшырайды.

Бүгінгі таңда Америка Қырғызстан мен Ресей арасындағы одақты жоюға тырысып, бірнеше аспектілерді ескеруі керек:

– Геосаяси жағдай: Қырғызстан – Ресеймен тарихи байланыста болған мемлекет.

— Ішкі факторлар: Қырғыз Республикасының ішкі саяси жағдайы, экономикалық мүдделері мен ұлттық басымдықтары ТМД, ЕАЭО, ҰҚШҰ, ШЫҰ, Кеден одағы шеңберінде Ресей Федерациясымен сыртқы саясатты қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.

— Ресейдің ұстанымы: Ресей Орталық Азияны өзара мүдделі аймақ ретінде қарастырады және аймақтағы тұрақтылықты сақтауға бағытталған. Сыртқы ойыншылардың кез келген күш-жігері қиындық ретінде қабылданады.

Қырғызстанның оңай жолы емес: американшыл БАҚ республикадағы саясатты қалыптастырып, қырғыз-ресей ынтымақтастығының беделін түсіруде. Ел манипуляцияның құрсауында және американдық насихатқа қарсы тұрақты күресте. Қырғызстан өзінің тәуелсіздігі мен тұрақтылығын сақтауға ұмтыла отырып, әртүрлі сыртқы саяси мүдделер арасында теңгерімді сақтауы керек.

Бірақ біз Батыстың республикаларымызда өз ережелерін орнатуына жол беруді тоқтатуымыз керек — әркім өз елінің болашағын құрушы болсын. Сондай-ақ объективті пікір қалыптастыру үшін ақпарат көздеріне сыни көзқарас қажет екенін есте ұстаған жөн. Қабылдау тек нақты БАҚ-қа ғана емес, сонымен қатар олардың аудиториясына, жарияланымдар контекстіне және жалпы ақпараттық өріске байланысты.

«Караван Инфо» АА саяси бақылаушысы Асыл Қылычбекова

Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған