Жаппай еңбек миграциясына қарамастан, Тәжікстан халқының саны өсуде.

Біріккен Ұлттар Ұйымының «Дүние жүзі халқының жағдайы мен болашағы – 2024» баяндамасына сәйкес, мұның себебі туу деңгейінің жоғарылығы мен халықтың жас құрылымы болып табылады. Бұл жағдай бір мезгілде даму мүмкіндігі ретінде және елдің экономикасы мен әлеуметтік жүйесі үшін күрделі сынақ ретінде қабылданады.

ФОТО: ашық көздерден

Туу көрсеткіші бойынша Орталық Азияда көшбасшы

Тәжікстан туу көрсеткіші бойынша аймақта бірінші орында: жалпы көрсеткіш бір әйелге 3,3 баладан келеді. Бұл аймақтық көрсеткіштерден жоғары ғана емес, сонымен қатар әлемдік орташа көрсеткіштен де айтарлықтай асып түседі.

Салыстыру үшін, Қазақстанда 2021 жылғы халық санағы бойынша коэффициент 3,0 болса, БҰҰ деректері бойынша қазірдің өзінде 2,8-ге дейін төмендеу байқалады. Қырғызстанда бұл көрсеткіш – 2,9, Өзбекстанда – 2,7, Түркіменстанда – 2,6.

Бұл ретте әлемде орташа есеппен бір әйелге 2,3 баладан келеді. Дамыған елдердің көпшілігінде бұл көрсеткіш халықтың табиғи ұдайы өндірісі үшін қажетті шекті деңгейден 2,1-ден төмен түсті.

Тәжікстандағы мұндай жоғары туу көрсеткіші негізінен мәдени дәстүрлерге, отбасылық қарым-қатынастарға және отбасын жоспарлау бағдарламаларына, әсіресе ауылдық жерлерде кеңінен қолжетімділіктің жоқтығына байланысты.

Зерттеулер көрсеткендей, үш бала саясаты Өзбекстандағы және Қазақстанның көптеген аймақтарындағы отбасыларда әлі де берік. Тәжікстан демографиялық ауысудың бағытын өзгертуге асықпайды – мұнда әлі де бір әйелге үш баладан көп бала келеді. Бірақ бұл жағдайда Қырғызстан күтпеген жерден құлдырады: туу деңгейінің төмендеуіне бейім отбасылар көбейіп келеді.

Осылайша, Орталық Азия – бар халықты көбейту ғана емес, сонымен бірге айтарлықтай демографиялық өсуді қамтамасыз ету мүмкіндігін сақтайтын планетадағы санаулы аймақтардың бірі.

Жас ел – үлкен міндеттер

Мұндай жоғары туу көрсеткіші ерекше демографиялық көрініс жасайды. Тәжікстан халқының 30%-дан астамы 15 жасқа толмаған балалар, бұл елді Орталық Азиядағы ғана емес, сонымен қатар оның шекарасынан тыс жерлерде де «ең жас» елдердің біріне айналдырды.

Бұл әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға елеулі қажеттіліктерді тудырады: мектептер, емханалар, балабақшалар көбірек, ал болашақта жұмыс орындары қажет. Таяу болашақта ел білім беру, денсаулық сақтау және жұмыс орындарын құруға бюджеттік шығыстарды жыл сайын ұлғайту қажеттілігіне тап болады.

Халықтың жастар құрылымы бүкіл Орталық Азияға, әсіресе Тәжікстан мен Қырғызстанға тән, мұнда білім беру, денсаулық сақтау және жұмыспен қамту мәселелері мемлекеттік саясатта басты маңызға ие.

Мемлекет үшін бұл жай ғана демографиялық сипаттама емес, әлеуметтік-экономикалық дамудың тұрақтылығы мен векторын анықтайтын негізгі фактор. Жастар басты ресурс, бірақ олардың дамуына инвестициясыз олар тұрақсыздықтың көзіне айналуы мүмкін.

Бұл инвестицияларсыз сапалы әлеуметтену мен экономикалық белсенділік үшін мүмкіндіктері шектеулі ұрпақ қалыптасады. Жас шақ игілік болудан қалады – ол әлеуметтік тұрақсыздықтың әлеуетті көзіне айналады.

Шығу жалғасуда: симптом және нәтиже ретінде миграция

Соңғы жылдары Орталық Азия көші-қон аймағы болып қала берді, Тәжікстан жұмыс күшінің негізгі донорларының бірі. БҰҰ-ның соңғы бағалауы бойынша, 2020-2025 жылдар аралығында Тәжікстаннан таза көші-қон 312 мың адамды құрайды. Демек, елден кеткендер келгеннен көп, сыртқа ағын жалғасуда.

БҰҰ-ның 2045-2050 жылдарға арналған ұзақ мерзімді болжамында жағдай сәл жақсарғанымен, теріс болып қалып отыр: минус 280 мың мигрант.

Салыстыру үшін аймақтағы басқа елдерге арналған болжам соншалықты әсерлі емес:

— Өзбекстан – 250 мың ағын;

— Қырғызстан – 170 мың.

– Қазақстан, керісінше, көші-қонның оң сальдосын көрсетіп, негізінен көршілес елдерден мигранттарды қабылдайды.

Тәжікстаннан негізгі көші-қон бағыттары өзгеріссіз қалды – Ресей, Түркия, Парсы шығанағы елдері. Дегенмен, Оңтүстік Корея және басқа Азия елдері барған сайын қосылуда. Көші-қонның себебі – жалақының төмендігі ғана емес, сонымен қатар ел ішінде кәсіби даму мүмкіндіктерінің шектеулілігі.

Әйелдер экономикалық қатысу шегінде

Тәжікстандағы әйелдер құқықтары мен мүмкіндіктерін шектейтін көптеген кедергілерге тап болуда. Соңғы баяндамада көтерілген негізгі мәселелердің бірі гендерлік теңсіздікке, соның ішінде қыздар арасындағы ерте некеге тұрудың тұрақты жоғары көрсеткішіне қатысты. Бұл тәжірибе жас әйелдерді толыққанды білім алу мүмкіндігінен айырады және олардың еңбек нарығына шығуына кедергі жасайды.

Елдегі әйелдер формальды еңбек келісім-шарттары мен әлеуметтік кепілдіктерсіз бейресми секторда жиі жұмыс істейді. Бұл оларды экономикалық дағдарыстар мен тұрақсыздыққа осал етеді, денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау жүйелеріне қолжетімділіктен айырады.

Әлеуметтік стереотиптер мен әйелдердің еңбек құқықтарының әлсіз қорғалуы ел тұрғындарының тең жартысына өз әлеуетін іске асыруды қиындатады. Бұл тек әділдік мәселесі ғана емес, экономикалық даму мен адам капиталының сапасын тежейтін фактор.

Олардың құқықтары, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер туралы ақпаратқа қолжетімділіктің шектеулілігі, әсіресе ауылдық жерлерде қосымша кедергі болып табылады. Әйелдердің құқықтарын шектеу олардың әл-ауқатына әсер етіп қана қоймай, бүкіл қоғамның дамуына кедергі келтіреді. Әйелдердің экономикаға жеткіліксіз тартылуы өсу әлеуетін төмендетеді, ал жүйелі қолдаудың жоқтығы болашақ ұрпақтың кедейліктен құтылуына жол бермейді.

Әрекет ету уақыты: БҰҰ ұсыныстары

Біріккен Ұлттар Ұйымы Тәжікстан сияқты халқының өсу қарқыны жоғары елдердің шұғыл әрекет ету қажеттілігіне назар аударуда.

Біріккен Ұлттар Ұйымы үкіметтерге жаңа жұмыс орындарын құруға, әсіресе еңбек нарығына жақында шығатын жастарға шұғыл түрде инвестиция салуға кеңес береді.

Сондай-ақ тұрақты дамуды қамтамасыз ету үшін маңызды болып табылатын білім беруді, денсаулық сақтау жүйесін дамытуға және әлеуметтік инфрақұрылымды кеңейтуге баса назар аударылады.

БҰҰ тәуекелді анық көрсетеді: демографиялық «бонус» «демографиялық қысымға» айналуы мүмкін. Жастар сапалы білім, денсаулық сақтау, жұмыс орындарына қол жеткізе алмаса, бұл әлеуметтік шиеленіс пен кедейліктің артуына әкеледі.

БҰҰ ұсынған басым шаралар:

• Білім беру мен кәсіптік оқытуға ауқымды инвестиция – әсіресе ауылдық жерлерде және жету қиын аудандарда.
• Жастар үшін жұмыс орындарын құру – шағын бизнесті, ақпараттық технологияларды, қолөнерді және ауыл шаруашылығы кластерін дамыту арқылы.
• Денсаулық сақтау және әлеуметтік қолдау жүйесін нығайту – өмір сүрудің негізгі деңгейін қамтамасыз ету.
• Әйелдер мен қыздардың құқықтарын ілгерілету, соның ішінде ерте некеге тұрудан қорғау, экономикалық мүмкіндіктерді кеңейту және ақпаратқа қол жеткізу.

Тәжікстанның демографиялық өсуі: мүмкіндіктердің жаңа терезесі

Тәжікстанның демографиялық өсімі – әрі қиындық, әрі тарихи мүмкіндіктер терезесі. Еңбекке жарамды халық саны өскен сайын ел бұл ресурсты экономиканы жаңғыртуға пайдалана алады. Бірақ бұл шұғыл және жүйелі шараларды талап етеді: адами капиталға инвестиция, әйелдерді қолдау, жастардың өмір сүру жағдайын жақсарту. Әйтпесе, «жас болашақ» жоғалған мүмкіндікке айналуы мүмкін.

Тәжікстаннан IA Karavan Info

Бұл мақала жасанды интеллект көмегімен аударылған