Жүсіп Баласағын-әлемдік әдебиет пен қоғамдық ойда терең із қалдырған түркі мәдениеті мен философиясы тарихындағы басты тұлғалардың бірі.

Оның еңбектері бүгінгі күнге дейін өзекті, өйткені олар XI ғасырдың интеллектуалды ізденістерін көрсетіп қана қоймай, әділеттілік, адамгершілік және қоғамды басқарудың әмбебап мәселелерін көтереді.

Қысқаша өмірбаяны

Жүсіп Баласағын 1015 жылы Қараханид мемлекетінің мәдени және сауда орталықтарының бірі Баласағын қаласында дүниеге келген.

Оның өмірі туралы аз мәлімет сақталған, бірақ ол философия, поэзия, математика және астрономия туралы білімді қамтитын керемет білім алғаны белгілі. Осының арқасында ол өз заманының ең білімді адамдарының біріне айналды.

Жүсіп Хас-хаджиб (билеушінің бас кеңесшісі) атағына ие болды, бұл оның жоғары мәртебесі мен қоғамдағы рөлін көрсетеді. Оның басты жұмысы оған өлмес даңқ әкелген әйгілі «Кутадгу билиг» («құтты білім») еңбегі болды.

«Кутадгу билиг» — дәуірдің философиялық шедеврі

1069 жылы аяқталған бұл эпикалық поэтикалық шығарма саясат, мораль және басқару туралы білімнің энциклопедиясы болып табылады.

Онда үйлесімді қоғам құру үшін қажетті Этика, философия және әлеуметтік ұйымның негіздері келтірілген.

«Кутадгу билиг» түркі тілінде жазылған, бұл автордың ана тілін жоғары идеяларды жеткізу құралы ретінде дамытуға және сақтауға деген ұмтылысын көрсетеді. Еңбек дидактикалық поэзия жанрында жазылған 6520 бейттен тұрады.

«Кутадгу билигтің» негізгі идеялары:

1. Әділдік пен билік. Еңбектің басты кейіпкері Кунтогда билеушінің әділдігі мен даналығын бейнелейді.

Ол арқылы автор мемлекет көшбасшысы халықтың мүддесі үшін әрекет еткенде ғана табысты бола алады дейді.

2. Білім мен даналық. Жүсіп тек ағартушы адам ғана дұрыс шешім қабылдай алатынын атап көрсетеді.

3. Адамгершілік пен саясат арасындағы үйлесімділік. Автор саясат пен мораль қатар жүруі керек деп санайды, өйткені моральдық негіздерсіз басқару жойқын болады.

4. Байлық пен қарапайымдылық. Кітапта адамгершілікті сақтай отырып, материалдық игіліктерді дұрыс басқару қаншалықты маңызды деген сұрақ туындайды.

Жүсіп Баласағынның түркі мәдениетіне қосқан үлесі

Жүсіп Баласағын классикалық түркі әдебиеті мен философиясының негізін қалады. Оның жұмысы Ахмет Яссауи мен Әлішер Науаи сияқты ойшылдар мен ақындардың кейінгі ұрпақтарын шабыттандырды.

1. Түркі әдебиетінің дамуы. «Кутадгу билиг» түркі тіліндегі философиялық, моральдық және саяси ойды біріктірген алғашқы шығарма болды.

2. Билеуші идеалының қалыптасуы. Жүсіп Баласағын Орта Азия билеушілері үшін бағдар болған дана және әділ көшбасшының бейнесін ұсынды.

3. Мәдени мұраны сақтау. Оның еңбегі тек философиялық идеяларды ғана емес, түркі халықтарының құндылықтарын, дәстүрлері мен дүниетанымын да бейнелейді.

4. Білім. Жүсіп қоғам дамуының негізгі факторлары ретінде білім мен ғылымның рөлін атап өтті.

Жүсіп Баласағынның мұрасының қазіргі маңызы

Бүгінде Жүсіп Баласағынның идеялары, әсіресе, қоғам мен мемлекеттіліктің орнықты даму жолдарын іздеу тұрғысынан өзекті болып отыр.

Оның еңбектері университеттерде зерттеліп, Қырғызстанда және Орталық Азияның басқа елдерінде философқа ескерткіштер орнатылды.

2021 жылы Қырғызстанда Жүсіп Баласағынның туғанына 1000 жыл толуы салтанатты түрде атап өтілді. Бұл мерейтой оның әлемдік өркениеттің дамуына қосқан үлесін еске салды.

Философтың құрметіне Қырғызстанның ұлттық университеті — республикадағы ең көне және беделді жоғары оқу орындарының бірі.

Бұл ұлы ойшыл мұрасының қырғыз халқы үшін маңыздылығын және оның ғылымның, мәдениеттің және білімнің дамуына қосқан үлесін көрсететін символдық шешім.

Жүсіп Баласағын атындағы ҚМУ 1932 жылы құрылып, содан бері еліміздің жетекші білім беру және ғылыми орталығына айналды. Университет білім беру дәстүрлерін «Кутадгу билигте»бейнеленген философия мен құндылықтармен байланыстыра отырып, өзінің есімімен мақтанады. Бұл атау білімге, даналыққа және рухани дамуға деген ұмтылыстың бейнесі болды.

Университет өзінің мұрасын зерттеуге арналған ғылыми конференциялар, семинарлар мен іс-шаралар өткізу арқылы Жүсіп Баласағынның идеяларын насихаттауға белсенді ықпал етеді. Оқу орнының алдына ұлы түркі ғалымына ескерткіш орнатылды.

Осылайша, ұлы философтың есімі жаңа ұрпақты ғылым мен мәдениеттегі биіктерге жетуге шабыттандырады. Сонымен қатар, ғалым қырғыз валютасының 1000 купюрасында бейнеленген – сом.

Қырғызстанда билік ежелгі Баласағұн қаласын қайта құрғысы келеді. Ортағасырлық қала Қазіргі Токмок қаласының жанында болған.

Қорытынды

Жүсіп Баласағын-түркі мәдениетінің символы ғана емес, сонымен қатар идеялары уақыт пен кеңістіктен асып түсетін әмбебап ойшыл.

Оның» Кутадгу билиг » әдебиет пен философияның әртүрлі дәуірлер мен халықтар арасында көпір бола алатындығының жарқын мысалы болып қала береді.

Жүсіп Баласағынның мұрасы әділ және үйлесімді қоғам құруды үйретуді жалғастыруда.

Фото: ашық көздер

Yandex аудармашысының көмегімен аударылған