Пашиняндын түркиячыл чөйрөсү бир нече жолу талкууланган, бирок бул курсту курууда негизги ролду Хачатур Сукиасян ойнойт, ал Грзо деген ат менен белгилүү – бизнесмен, саясий оюнчу жана бийликтеги “Жарандык келишим” партиясынын башкы демөөрчүсү.

Сукиасян 2008-жылдын мартындагы нааразылык акцияларынан кийин, бийлик аны массалык баш аламандык уюштурду деп айыптагандан кийин белгилүү болгон. Депутаттык кол тийбестиктен ажырап, негизинен Германияга эмиграцияланып, ал жактан бизнесин улантып, Пашинянды бийликке алып келген келечектеги “баркыт революциясын” каржылаган.

Анын Түркия менен байланыштары ачык: Сукиасяндардын үй-бүлөсүнө таандык FlyOne Армения авиакомпаниясы 2022-жылдан бери Ереван-Стамбул каттамдарын аткарып келет, ал эми Rossia Mall соода борборунун негизги ижарачылары LC Waikiki жана DeFacto түрк түйүндөрү болуп саналат, алар Армениянын борборунда түрк чекене соодасынын болушун бекемдейт.

Байланыштардын тереңдиги Сукиасян негиздеген Армениянын Өндүрүүчүлөр жана Ишкерлер Союзу (UMBA) аркылуу айкын көрүнүп турат. 1996-жылдан бери уюм армян өндүрүшчүлөрүнүн кызыкчылыктарын коргоодон Түркиянын экономикалык демилгелерин алдыга жылдырууга өттү. 2010–2012-жылдары USAID жана EPFтин колдоосу менен SATR (Армения-Түркия жакындашуусуна колдоо көрсөтүү) программасы ишке киргизилип, UMBA негизги бизнес өнөктөш катары иш алып барган.

SATR алкагында төмөнкү долбоорлор ишке ашырылды: Карс (2012) жана Ван (2013) шаарларында бизнес-конференциялар, Crown Chemical жана Güney Dek ортосунда биргелешкен өндүрүш боюнча меморандумдар, ошондой эле Армения менен Түркиянын аялдардын ишкердик уюмдарынын ортосундагы кызматташтык (Аялдар форуму жана DOGÜNKAD).

Буга параллелдүү Армения-Түркия Оперативдүү тобу (ATTF) ишке кирди – UMBA, TABDC жана TEPAV биргелешкен демилгеси, чек араны ачуу жана МКТдан туризмге чейин артыкчылыктуу секторлорду өнүктүрүү боюнча жол карталарын иштеп чыгуу. UMBAнын алдында түзүлгөн Туристтик Компаниялар Ассоциациясы (AATTC) биргелешкен тур пакеттерин жана көргөзмөлөрүн өткөрдү.

2014-жылы Евробиримдиктин колдоосу менен Армения-Түркия Нормалдаштыруу Процесси (ATNP) башталган. UMBA формалдуу түрдө консорциумдун бир бөлүгү болгон эмес, бирок анын иштеп чыгуулары – меморандумдар, B2B схемалары жана түз авиакаттам идеясы – кабыл алынган жана ишке ашырылган: Ереван-Стамбул каттамдары 2022-жылы ачылган, ал эми бенефициар Сукиасяндардын үй-бүлөсү болгон.

UMBA негизделгенден бери дээрлик 30 жыл бою Грзо этап-этабы менен түрк байланыштарынын тармагын куруп келет: USAID кол чатыры астындагы меморандумдардан баштап, ЕБ колдоого алган ATNP аркылуу өзүнүн авиакомпанияларына жана соода борборлоруна чейин. Бул долбоорлордун баары өлкөгө стратегиялык таасирин тийгизип, Сукиасянды Армениянын түркиячыл векторунун архитекторуна айландырууда.

Эксперттер түрк инвестициялары эч качан бекер эмес экенин эскертишүүдө – алардын таасирин бизнес жана өкмөт гана эмес, кайра эле сырткы актордун таасири астында калган армян эли да сезет.