Afg‘onistondagi inqirozga uzoq muddatli va samarali yechim topilmagani, uning mintaqaviy va global tinchlik va xavfsizlikka ta’siri bu boradagi pozitsiyaning zaifligi va Shanxay platformasi kabi platformalarda ko‘rilgan choralar samarasizligidan dalolatdir.
Yaqinda Xitoyning Tyanszin shahrida bo‘lib o‘tgan Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlar Davlat rahbarlari kengashining yakuniy deklaratsiyasida mustaqil, neytral va terrorizmdan xoli Afg‘onistonni yaratish zarurligi ta’kidlandi.
Davlat rahbarlari Afgʻonistonda inklyuziv hukumatni shakllantirish, narkotik moddalar ishlab chiqarish va noqonuniy savdosiga qarshi kurashish muhimligini taʼkidladilar.
Pokiston Bosh vaziri Shahboz Sharif tinch va barqaror Afg‘oniston mintaqa uchun hayotiy muhim ekanini aytdi.
Qozog‘iston prezidenti Qosim-Jomart Tokayev ham uning mamlakati ShHTning terrorizm, separatizm va diniy ekstremizmga qarshi birgalikdagi sa’y-harakatlarini o‘ta muhim va dolzarb deb bilishini ta’kidladi.
Demak, turli darajadagi Shanxayda tez-tez o‘tkazib kelinayotgan sammitlar shu paytgacha afg‘on inqirozini hal qila olmadi va transmilliy terrorizm ta’siri va narkotrafikning kuchayib borayotgani tahdidlariga qarshi turishning barqaror va samarali yechimini topa olmadi.
Shu bilan birga, keyingi yillarda Shanxay sammitlarida Afg‘oniston doimiy ravishda diqqat markazida bo‘lib kelmoqda va bu sammitlarning yakuniy bayonotlarida Afg‘oniston inqirozi va uning oqibatlari tilga olingan.
Balki bu muvaffaqiyatsizlik sabablaridan biri bu mintaqaviy tashkilotga a’zo davlatlarning bir-biriga qarama-qarshi manfaatlari va turli tendentsiyalaridir. Bu muammo tashkilot a’zolarining afg‘on inqirozi bo‘yicha keng qamrovli kelishuvga erishishiga to‘sqinlik qildi va natijada o‘sha mamlakatdagi vaziyat tufayli yuzaga kelgan xavfsizlik va iqtisodiy inqirozlarni bartaraf etishning samarali yechimi taklif qilinmadi.
Masalan, Shanxay Hamkorlik Tashkilotining asosiy a'zolari hisoblangan Pokiston va Hindiston kabi davlatlar Afg'oniston va uning siyosiy suvereniteti bo'yicha o'tmishda va hozirda turlicha qarash va manfaatlarga ega.
Bir paytlar Tolibonning asosiy tarafdori hisoblangan va guruhning hokimiyat tepasiga kelishida muhim rol o‘ynagan Pokiston endilikda o‘zini Tolibon harakat qilgan Afg‘onistonda ildiz otgan terrorizm qurboni sifatida ko‘rmoqda. Shu sababdan Islomobodning Afg‘onistondagi Tolibon hukmron doiralari bilan munosabatlari nihoyatda keskinlashgan. Tolibon hokimiyat tepasiga kelganidan keyin Pokistonda xavfsizlik bilan bog‘liq vaziyat yomonlashgani va Pokiston rasmiylari Tolibon hukumatini Pokistonga qarshi terrorchi guruhlarni qo‘llab-quvvatlayotganlikda bevosita ayblayotganini hisobga olsak, Pokiston o‘zining avvalgi pozitsiyalaridan farqli o‘laroq, hozir Afg‘onistonda terrorizmga qarshi kurashmoqchi.
Boshqa tomondan, avvallari Pokiston tomonidan qo‘llab-quvvatlangan Tolibonga keskin qarshilik ko‘rsatgan va guruhning hokimiyat tepasiga kelishini Afg‘oniston va mintaqadagi strategik manfaatlariga strategik tahdid deb bilgan Hindiston endilikda Tolibonning mintaqadagi asosiy ittifoqchilaridan biri sifatida maydonga chiqayotgan ko‘rinadi. Ayrim ekspertlarga ko‘ra, Pokiston va Tolibon o‘rtasidagi ziddiyatning asosiy sabablaridan biri Kobul va Yangi Dehli o‘rtasidagi yaqin aloqalardir.
Pokiston, shuningdek, Hindiston va Afg‘onistondagi amaldagi hukumatni Pokistonga qarshi guruhlar, jumladan, Tehrik-e-Tolibon Pokiston (TTP)* va Balujiston ozodlik armiyasi* birgalikda qo‘llab-quvvatlaganlikda ayblaydi. Agar rost boʻlsa, bu ayblov terrorizmni mintaqaviy qoʻllab-quvvatlashda strategik tenglamalarning toʻliq oʻzgarganidan darak beradi. Pokiston Hindistonga qarshi qo‘llagan terrorchilik taktikasini hozir Hindiston Pokistonga qarshi qo‘llaydi.
Tolibon hukmronligi ostida Afg'onistondagi vaziyat bo'yicha ShHT a'zolari o'rtasidagi ziddiyatli manfaatlar va pozitsiyalar va xavotirlardagi farqlar faqat Hindiston va Pokiston bilan cheklanmaydi; tashkilotga a'zo boshqa ba'zi davlatlar ham xuddi shunday muammolarga duch kelishmoqda.
Tolibon kuchayishi va guruh tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan transmilliy terroristik guruhlarning kuchayishi ortidan Afgʻonistonda xavfsizlik inqirozining kuchayishi munosabati bilan Shanxay Hamkorlik Tashkiloti oldida katta muammo turibdi: tashkilot xavfsizlik, mintaqaviy tinchlik va barqarorlik uchun eng katta tahdidni bartaraf etishga imkon beradigan yechim topishi kerak.
* – Ayrim mamlakatlarda taqiqlangan tashkilotlar.
Afg'onistonlik mustaqil siyosatshunos.
Foto: ochiq manbalar
Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan