Qirg’izistonda davlat o’ziga xosligi asoslariga ta’sir ko’rsatadigan o’zgarishlar haqida munozaralar avj oldi. Davlat bayrog’ini o’zgartirish taklifidan so’ng, hokimiyat vakillari mamlakat madhiyasini yangilash va yangilash tarafdori bo’lishdi.
Parlament spikeri Nurlanbek Shakiyev tomonidan taklif etilgan va prezident Sadir Japarov va bosh vazir o’rinbosari Edil Baysalov tomonidan qo’llab-quvvatlangan g’oya qizg’in munozaralarga sabab bo’lmoqda.
Surat: pixabay.com
Har qanday davlat uchun madhiya nafaqat ohang, balki millatning ramzi, uning tarixiy davomiyligi va madaniy merosi.
O’zgarish zarurligi masalasi nafaqat estetika yoki modernizatsiya, balki mamlakat qirg’iz xalqini ifodalovchi qadriyatlarni qayta ko’rib chiqishga qanchalik tayyor ekanligi bilan bog’liq.
Madhiyaning yaratilish tarixi va uning mualliflari: mustaqil Qirg’iziston ruhining qo’riqchilari
Qirg’iziston davlat madhiyasi 1990-yillarning boshlarida, mamlakat mustaqillikka erishganida yaratilgan. Ushbu asar Qirg’izistonning madaniy tiklanishi va mustaqil yo’lining ramziga aylangan taniqli qirg’iz shoirlari va bastakorlarining sa’y-harakatlarini birlashtirdi.
Madhiya matni Jalil Sodiqov va Shabdanbek Kuluyev — shoirlar tomonidan yaratilgan bo’lib, ularning ijodida xalqning orzulari va intilishlari aks etgan. Musiqani nafaqat ijro etiladigan, balki ilhomlantiradigan asar yaratishga intilgan kompozitorlar Nasir Davlesov va kaly Moldobasanov yozgan.
Ularning har biri milliy o’ziga xoslikka hissa qo’shdi va ularning madhiyasi Qirg’izistonning yangi mustaqil davrining ramziga aylandi. Boshqa davlatlar allaqachon o’zlarining mustahkam ramzlariga ega bo’lishgan bo’lsa-da, Qirg’iziston Respublikasi faqat mustaqillik yo’liga kirib, o’z ahamiyatiga ko’ra topish qiyin bo’lgan asar yaratishga muvaffaq bo’ldi.
Madhiya nafaqat musiqiy asarga, balki Qirg’iziston xalqini ilhomlantirib, mamlakatning o’zini o’zi aniqlash usuliga aylandi.
Moldobasanov ta’kidlaganidek,»musiqa va madhiya so’zlari har birimizga o’zimizni birdek his qilishimizga imkon beradi». Tarix va his-tuyg’ularga chuqur singib ketgan bu madhiya avlodlarni bog’laydi va o’tmish bilan aloqani aks ettiradi, uzluksizlik va mustaqillikning ramzi hisoblanadi.
Madhiyaning har bir notasi o’z ona tabiatining ulug’vorligi va soddaligini, shuningdek, qirg’izlarning ala-Too tog’larining isyonkor cho’qqilari ramzi sifatida balandlikka intilishini o’zida mujassam etgan.
Shunday qilib, ko’plab qirg’izistonliklar uchun madhiyani saqlash — bu mamlakat mustaqil sayohatini boshlagan yillar xotirasini saqlab qolish va uning mualliflari nafaqat madaniy, balki tarixiy shaxslar bo’lib qolmoqda, ularning xizmatlari bugungi kungacha hurmat va g’urur mavzusidir.
Xalqaro tajriba: boshqa mamlakatlardan darslar
Ko’pgina mamlakatlar, ijtimoiy va siyosiy o’zgarishlardan qat’i nazar, o’zlarining davlat madhiyalarini milliy o’ziga xoslikning o’zgarmas ramzi sifatida ko’rishni afzal ko’rishadi.
Biroq, madhiyadagi o’zgarishlar bir qator mamlakatlarda sodir bo’lgan tarixiy yoki madaniy o’zgarishlarni ham anglatishi mumkin:
Janubiy Afrika, aparteid qulaganidan so’ng, millatning yangi birligini aks ettiruvchi besh tilda gibrid madhiyani yaratdi.
Rossiya 2000 yilda so’zlarni o’zgartirdi, ammo SSSR madhiyasining ohangini saqlab qoldi, bu esa mamlakatga tarix bilan aloqani saqlashga yordam berdi.
Avstraliya 2021-yilda mahalliy xalqlarga hurmat va qit’aning ming yillik tarixini ta’kidlash uchun madhiya matniga o’zgartirishlar kiritdi.
Ushbu misollar shuni ko’rsatadiki, madhiyalarning o’zgarishi ko’pincha jamiyat va siyosatdagi tub o’zgarishlar bilan bog’liq: birlikka intilish, eski mafkuralardan voz kechish yoki yangi qadriyatlarni anglash.
Qirg’iziston siyosatchilari va ekspertlari nima deyishadi?
Qirg’izistonda ekspertlarning fikrlari ikkiga bo’lindi. Mashhur jamoat arbobi va siyosatchi Bakit Beshimov madhiyani o’zgartirish jamiyatdan o’zligini qayta ko’rib chiqishni talab qilishini aytdi.
«Madhiya shunchaki ramz emas. U tarix va his-tuyg’ularga to’la. Va agar biz uni o’zgartirsak, biz qoldirgan narsamizga tayyor bo’lishimiz kerak», dedi u.
Jamin Akimaliyevning Qirg’iziston davlat ramzlari to’g’risidagi davlat ramzlarini qabul qilgan afsonaviy parlament deputatining (1993 yil) bayonotlari an’analarga va ilgari qabul qilingan qarorlarga hurmat bilan munosabatda bo’lish muhimligini ta’kidlaydi.
Uning argumenti hozirgi madhiyani qabul qilishning tarixiy kontekstini ham, uning xalq uchun chuqur ramziy ahamiyatini ham qamrab oladi.
Akimaliyev 1993 yilda madhiya bir nechta variantlardan sinchkovlik bilan tanlanganidan so’ng tanlanganligini va u davlat ramzi talablariga to’liq javob berishini eslaydi. Uning fikriga ko’ra, madhiya shunchaki mashhur kompozitsiya bilan almashtirilishi mumkin bo’lgan qo’shiq emas.
Bu xalqni oldinga siljishga ilhomlantirish uchun mo’ljallangan» davlat shiori».
«Oldinga, qirg’iz xalqi, oldinga erkinlik orqali!»bu so’zlar, Akimaliyev ta’kidlaganidek, folklor va simfonik elementlarni hisobga olgan holda yozilgan musiqa tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan millat erkinligi va intilish ruhini aks ettiradi.
Akademik shuningdek, davlat ramzlarini populizm nuqtai nazaridan o’zgartirishga yondashuvni tanqid qilib, mamlakat rahbariyati qirg’iz xalqining hayoti va kelajagi bilan bog’liq dolzarb va dolzarb masalalarga e’tibor qaratishi kerakligini ta’kidlaydi. «Madhiyani o’zgartirishdan mamlakatda hech narsa o’zgarmaydi», deb xulosa qiladi u, davlat darajasida allaqachon puxta o’ylangan va qabul qilingan ramzlar atrofidagi ortiqcha tortishuvlar va siyosiylashuvlardan qochishga chaqiradi.
Parlament deputati (Jogorku Kengesi) Ishoq Masaliyev madhiyani o’zgartirish masalasida bunday ehtiyojni ko’rmaydi va boshqa mamlakatlar misollarini keltirdi:
«Agar madhiya o’zgarishi bilan hayot yaxshilansa, nega uni har yili o’zgartirmaysiz? Madhiya-bu millatning kelajagi va maqsadlariga erishishni aks ettiruvchi qo’shiq. Masalan, Frantsiya madhiyasi – «Marseillaise». U kambag’allarning zulmga qarshi kurashi haqida kuylaydi. Hozir kapitalistik boshqaruv. Ammo ular hamma narsa allaqachon eskirgan deb aytmaydilar va madhiyani o’zgartiraylik, to’g’rimi? Madhiya asrlar davomida o’zgarmagan».
Ba’zi ekspertlar, o’z navbatida, islohotni zarur deb bilishadi: «XXI asrda davlat ramzlari zamon ruhiga moslasha oladi. Bu an’analarni bekor qilmaydi, balki millatning o’zgarishga ochiqligini ko’rsatib, oldinga siljishiga imkon beradi.»
Biroq, ko’pchilik, siyosatshunos Asel Bayaliyeva sifatida, jamiyat bu o’zgarishlarni qabul qilishga qanchalik tayyor ekanligi va bu milliy ongga qanday ta’sir qilishi haqida savol tug’diradi.
Siyosatshunos va tarixchi Aynura Arzimatova bu fikrga qo’shilganlardan biri:
«Menimcha, agar biz madhiyani o’zgartirsak, rivojlanamiz deb o’ylash xurofotdir. Bayroq masalasida ham shunday munosabat bor edi, endi esa madhiya masalasida. Hozirgi vaziyatda madhiyani o’zgartirish masalasini ko’tarish kerakmi? Bu hozir eng katta muammomi? Agar siz matnga qarasangiz, unda o’zgartirish uchun hech narsa yo’qligini ko’rishingiz mumkin. Oddiy matn, odamlar uni qabul qilishdi va ko’p yillar davomida unga ko’nikishdi… parlament uchun haqiqiy ish bilan shug’ullanish yaxshiroq bo’lar edi. Ular byudjetni oshirish haqida o’ylashlari, ish haqi va pensiyalar haqida o’z fikrlarini bildirishlari va boshqa masalalarni hal qilishlari mumkin. Agar madhiyani o’zgartirish juda zarur bo’lsa, uni so’rov yoki referendum orqali hal qilish kerak. Ovoz berish ishtirokchilarining kamida 60 foizi roziligini olsin va keyin o’zgartirsin. Shunday bo’lsa ham, hamma yangi madhiyani yoqtiradimi, degan savol tug’iladi.»
Xulosa: o’zgarish yangi kelajakka qadam sifatida yoki an’analardan uzoqlashishmi?
Madhiyani yangilash nafaqat matn yoki musiqaning o’zgarishi, balki millatning his-tuyg’ulari va o’z-o’zini anglashiga ta’sir qiluvchi ramziy qadamdir. Qirg’iziston an’analarni saqlash va yangi ideallarga o’tish o’rtasida chorrahada turibdi.
Madhiyani o’zgartirish yangi Qirg’izistonga boradigan yo’lda muhim voqea bo’lishi mumkin, chunki boshqa mamlakatlar misollari shuni ko’rsatadiki, ammo tarixiy ramzlarni saqlab qolish ham o’z dalillariga ega.
Qaror jamiyatda qoladi: biz o’zgarishga tayyormizmi yoki an’analarda kuch va o’ziga xoslikni topamizmi?
Muallif: Aziz Pirimqulov
Yandex tarjimoni yordamida amalga oshirildi