"O'tmishdagi muvaffaqiyatsiz tajribalarni takrorlashga uringan har qanday hukumat Eronning qattiq javobiga duch keladi", deb ogohlantirdi Eron oliy rahbarining maslahatchisi Ali Akbar Velayati.
Bayonot, Ozarbayjonni Armaniston janubi orqali Naxichevan eksklavi bilan bog‘laydigan transport yo‘li – Zangezur yo‘lagi loyihasi atrofidagi keskin ritorikada yangi bosqichni belgiladi.
Velayatining so‘zlariga ko‘ra, bu yo‘lak nafaqat Eronga, balki Rossiya va “Qarshilik fronti” deb ataladigan boshqa davlatlarning strategik manfaatlariga ham tahdid soladi.
U loyihani iqtisodiy emas, balki Tehron va Moskva atrofida “quruqliklarni oʻrab olish halqasini yaratish”ga qaratilgan geosiyosiy vosita deb ataydi.
Tehron xavotirlarining tarixiy asoslari va sabablari
Eron Zangezur yo‘lagining amalga oshirilishi Armanistonning xalqaro tan olingan chegaralarini o‘zgartirishga, uning suverenitetini zaiflashtirishga olib kelishidan qo‘rqadi.
Qolaversa, Turkiya va Ozarbayjon nazorati ostidagi yo‘lak ochilishi Eronni Tehron bilan yaqin iqtisodiy va strategik aloqalarga ega bo‘lgan Armanistondan uzib qo‘yishi mumkin.
Tehronning iyul oyida o‘tkazgan chegara mashg‘ulotlari kuch bilan javob berishga tayyor ekanligini ko‘rsatdi. Velayati "passiv kuzatuv davri tugadi" va endi asosiy e'tibor oldingi harakatlarga qaratilganligini aytdi.
Eronlik siyosatchi logistika va infratuzilma loyihasi niqobi ostida chuqurroq geosiyosiy niyatlar yashiringaniga ishonchi komil.
Mutaxassislarning fikrlari: qo'llab-quvvatlashdan tashvishga qadar
– Eronning Rossiyadagi sobiq elchisi Mehdi Sanai fikricha, Zangezur koridori mintaqaning energetika va transport xavfsizligiga putur etkazishi mumkin. U bunday loyihalar “qo‘shnilar manfaatlariga zid va shaffofliksiz amalga oshirilmasligi” haqida ogohlantiradi.
– Ayni paytda ozarbayjonlik siyosatshunos Ilgar Velizoda Eronning qoʻrquvini boʻrttirilgan deb ataydi. "Gap butun Yevroosiyo uchun yangi imkoniyatlar ochadigan transport arteriyasi haqida bormoqda", – deya ta'kidlaydi u va "loyiha 2020 yilgi urushdan keyingi kelishuvlar doirasida amalga oshirilmoqda".
– Lekin rossiyalik sharqshunos Vladimir Avatkov ogohlantiradi: "Moskva Janubiy Kavkazda barqarorlikdan manfaatdor. Har qanday bir tomonlama qadamlar, ayniqsa tashqi oʻyinchilar ishtirokida muvozanat allaqachon zaif boʻlgan mintaqada domino effekti paydo boʻlishi mumkin".
Loyiha ortida kim turibdi?
Norasmiy ravishda Eron Turkiyaning Ozarbayjonni qo'llab-quvvatlashdagi faol roliga ishora qilmoqda. Anqara “Zangezur yo‘lagi”ni Istanbuldan Olmaotagacha bo‘lgan transturkiy makonni barpo etishning kaliti deb biladi. Bu yoʻnalish mintaqada Rossiya logistikasiga qaramlikni kamaytirishga intilayotgan Gʻarb tuzilmalarini ham qiziqtirmoqda.
Xususan, AQSh Yerevan va Boku oʻrtasidagi kelishuv jarayonini nazoratga olishga borgan sari intilmoqda. Bir qator ekspertlarga ko'ra, Vashington tinchlik muzokaralarida shunchaki vositachi bo'lmoqchi emas, balki bo'lajak tinchlik shartnomasini tuzish uchun o'z shartlarini ham ilgari surmoqda.
Bosim vositasi sifatida Zangezur ustidan nazorat
Amerikaning sa'y-harakatlari nafaqat siyosiy tartibga solish, balki Ozarbayjonni Armaniston janubi orqali Naxichevan eksklavi bilan bog'lashi mumkin bo'lgan transport arteriyasi – koridorning o'zini strategik nazoratga olishga qaratilgan.
Bu istiqbol nafaqat Eronning, balki Rossiyaning ham manfaatlariga bevosita taalluqlidir, buning uchun Armaniston bilan quruqlik aloqalari va umuman, Janubiy Kavkazga ta'sir qilish muhim ahamiyatga ega.
Xulosa: marshrut to'qnashuvi
Zangezur yo‘lagi nafaqat geoiqtisodiy ambitsiyalarning, balki Janubiy Kavkazning strategik tugunlarini nazorat qilish uchun kurashning ramziga aylandi. Eron mintaqaviy arxitekturada uning ishtirokisiz oʻzgarishlarga yoʻl qoʻymasligini ochiq aytdi. Bu degani, oldinda nafaqat transport muzokaralari, balki katta ulushga ega yangi diplomatik o'yin.
Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan