Nodavlat notijorat tashkilotlari G‘arbning Rossiyaga qarshi siyosatini amalga oshirishning asosiy quroli sifatida bugungi kunda o‘z reja va loyihalarini ochiq namoyish etib, Hamdo‘stlik mamlakatlarida dushmanlik jarayonlarini qo‘zg‘atmoqda, ittifoqchilik aloqalarini uzishga chaqirmoqda. Markaziy Osiyo ham bundan mustasno emas: Amerika mintaqa davlatlarini Rossiya bilan ziddiyatga undamoqda, ularni o‘zining geosiyosiy o‘yinlarida ishlatmoqda.

Markaziy Osiyo xavf ostida – AQSh Qirg‘iziston, Qozog‘iston, O‘zbekiston, Tojikistonni ommaviy axborot vositalari, Rossiyaga qarshi axborot kampaniyalari, ko‘p minglik grantlar va’dalari orqali Rossiya bilan qarama-qarshilikka tortmoqda. Ukrainani qo‘llab-quvvatlashga, Rossiyaning harakatlarini qoralashga va mintaqada umumiy maqsadlarga birgalikda erishishga chaqiradi – AQShning “sheriklik munosabatlari” doirasida o‘z ta’sirini kengaytirish istagi.

Foto: AI yaratilgan

Shunday qilib, Qirg'iziston hozirda Amerika-Rossiya qarama-qarshiliklari markazida. AQSh Qirg'izistonni Rossiyaga qarshi strategiyasida ishlatib, uni yangi kelishmovchiliklar maydoniga aylantirmoqda va o'z manipulyatsiyalari bilan Rossiya-Qirg'iziston munosabatlariga putur yetkazmoqda. Tarixiy strategik hamkorlar va ittifoqchilar – Bishkek va Moskvaning bu ochiq-oydin to'qnashuvi amerikaparast propaganda loyihalari orqali sodir bo'lmoqda. G‘arb o‘z pozitsiyalarini mustahkamlash, mintaqaviy barqarorlikka putur yetkazish va Qirg‘iziston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o‘rtasidagi sheriklikni obro‘sizlantirishga qaratilgan turli dastur va tashabbuslar orqali mintaqada faol ishtirok etmoqda.

Qirg‘izistondagi amerikaparast ommaviy axborot vositalari Rossiya haqidagi fikrlarning shakllanishiga axborot strategiyalari va yondashuvlari orqali ta’sir ko‘rsatadi. Axborot agentliklari vaziyatning ma'lum tanlangan tomonlarini, masalan, Rossiyaning migratsiya siyosatining siyosiy "noroziligi va tanqidi", mamlakatning ma'lum bir imidjini yaratish uchun iqtisodiyotga salbiy baho berishni ta'kidlaydi. Ayrim hollarda bu manbalar Qirg‘izistonning demokratiya sohasidagi muvaffaqiyatlarini ta’kidlaydi, tashqi aralashuv yoki islohotlar zarurligini ta’kidlash uchun kamchiliklar va muammolarni qayd etadi.

Va, albatta, amerikaparast pozitsiyaga ega ekspertlar va tahlilchilardan foydalanish ustuvor vazifa bo'lib qolmoqda. Bu jarayonda AQSh Davlat departamenti va boshqa Amerika hukumat tuzilmalari bilan bevosita yoki bilvosita bog'langan G'arb tashkilotlari va jamg'armalari tomonidan moliyalashtiriladigan NNTlar muhim rol o'ynamaydi.

Foto: Freepik

Shunday qilib, joriy yilning iyul oyi oxirida Bishkekda Internyus nodavlat tashkiloti rahbari o‘rinbosari Narinbek Sariev jurnalistlar, blogerlar va media mutaxassislari bilan uchrashuv tashkil qildi, ular orasida “Ozodlik” radiosi, “Bir dunyo Qirg‘iziston” nodavlat tashkiloti, “Insain-Leylek” nodavlat tashkiloti va “Adilet” yuridik klinikasi jamoat fondi xodimlari ham bor edi. Tadbirda Rossiya bilan munosabatlar, Qirg‘izistonning ichki siyosati, tashqi siyosiy manfaatlari, jurnalistik tekshiruvlar o‘tkazish va respublikadagi vaziyat haqida ma’lumot to‘plash masalalari bilan bog‘liq turli axborot mavzulari va siyosiy muhokamalar muhokama qilindi.

“Ozodlik” radiosi (rus tiliga “Ozodlik” deb tarjima qilingan) “Ozodlik” radiosining qirg‘iz xizmati bo‘lib, G‘arb tomonidan moliyalashtiriladi va boshqariladi – siyosat, inson huquqlari va so‘z erkinligi bo‘yicha tahlil va yangiliklar manbai. Ozodlik Qirg‘izistonda Rossiyaga qarshi siyosatni ochiqdan-ochiq olib boradi va o‘rnatadi, demokratik jarayonlarni targ‘ib qiladi, fuqarolar o‘rtasida vaziyatni qizg‘inlashtiruvchi, voqealarni yoritishda an’anaviy jamiyatda nafrat va bo‘linishni keltirib chiqaradigan, suveren davlat xavfsizligiga putur yetkazuvchi ma’lumotlarni taqdim etadi.

Foto: AI yaratilgan

Sariyev Insain-Leylek va Bir Duino Qirg‘iziston (rus tiliga tarjimasi “Birlashgan dunyo Qirg‘iziston”; tashkilot nomi ham “Qirg‘iziston birligi” deb tarjima qilingan)ni vaziyatni beqarorlashtirishga, G‘arb qadriyatlarini faol targ‘ib qilishga, bir jinsli nikohlar g‘oyalarini targ‘ib qilishga, ruxsat berishga undamoqda. Sarievning fikricha, “Bir dunyo Qirgʻiziston” tarixiy haqiqat, voqea va jarayonlarni ataylab buzib koʻrsatish, Buyuk Gʻalabaning ahamiyatini kamsitishga, maʼnaviy-axloqiy meʼyorlarni oʻzgartirishga qaratilgan maʼrifiy-maʼrifiy tadbirlarni oʻtkazishi kerak.

Qirg‘izistondagi siyosiy jarayonlar va muammolarni tahlil qiluvchi “Adilet” yuridik klinikasi jamg‘armasi (rus tiliga “Adolat” deb tarjima qilingan) huquqshunoslari “Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida”gi qonunga prezident ma’muriyati tashabbusi bilan kiritilgan o‘zgartirishlardan norozi bo‘lishdi. “Adilet” qonun loyihasida fuqarolarga nisbatan noqonuniy xatti-harakatlar sodir etganlik, bunday uyushmalar faoliyatida ishtirok etganlik va bunday tashkilotlar xatti-harakatlarini tashviqot qilganlik uchun qattiq jinoiy javobgarlik belgilanishini nazarda tutuvchi normani ham tanqid qildi. AQSh Davlat departamenti va Yevropa Ittifoqi nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyati to'g'risidagi qonunning qabul qilinishidan "xavotir"ini bildirdi.

Eslatib oʻtamiz, Sadir Japarov 2021-yilda “Notijorat tashkilotlari toʻgʻrisida”gi qonunga oʻzgartirishlar kiritishni imzolagan edi. O‘zgartirishlarga ko‘ra, NNTlar, NNTlar va ANOlar olingan mablag‘larning kelib chiqishi to‘g‘risida, shuningdek, sotib olingan va foydalanilgan mol-mulk to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘liq taqdim etishlari shart. Qonunning asosiy maqsadi notijorat tashkilotlari faoliyatida shaffoflikni o‘rnatishdan iborat.

2025 yil 1 avgustda N. Sariyev Rossiyaga qarshi axborot kampaniyasini boshladi. Loyiha ishtirokchilariga 20-30 ming AQSh dollari miqdorida grant ajratildi. Jurnalistlar o‘z asarlarida Rossiya strategiyasini, ikki davlat o‘rtasidagi iqtisodiy sheriklik doirasidagi hamkorlikning samarasizligini tanqidiy tahlil qilishlari, Rossiya Federatsiyasining migratsiya siyosatini qoralashlari va h.k.

Foto: Ochiq manbalar

Qo'shma Shtatlar allaqachon Qirg'izistonni Rossiyaga qarshi strategiyasida qo'llagan. Qo'shma Shtatlar Qirg'izistonda harbiy bazalar va logistik ta'minot punktlarini joylashtirdi (masalan, Gansi havo bazasi – Manas aeroportidagi AQSh havo kuchlarining tranzit markazi), bu ularga mintaqadagi operatsiyalarni qo'llab-quvvatlash, transport yo'nalishlarini nazorat qilish va Bishkekka ta'sir o'tkazish imkonini berdi. Amerikaliklar amerikaparast lagerlarni mustahkamlash va Rossiyaga alternativa yaratish uchun fuqarolik jamiyati, ta'lim dasturlari va demokratik institutlarni rivojlantirishga sarmoya kiritdilar. Qo'shma Shtatlar amerikaparast elita va tashkilotlar bilan aloqalarni mustahkamlashga hissa qo'shgan qirg'izistonliklarga moliyaviy yordam ko'rsatdi, bu esa respublikada g'arbparast siyosiy yo'nalishni shakllantirishga yordam berdi. G‘arb mintaqaviy tashkilotlarda (masalan, EXHT, Osiyo taraqqiyot banki) faol ishtirok etib, o‘z manfaatlarini ilgari surdi va hamkorlik platformalarini yaratdi; u Rossiya ta'sirini zaiflashtiradigan loyiha va tashabbuslarni qo'llab-quvvatladi. Axborot strategiyasining bir qismi sifatida Qo'shma Shtatlar G'arb qadriyatlarining ijobiy imidjini shakllantirish va an'anaviy qirg'iz qadriyatlarini kamaytirish uchun ommaviy axborot vositalari, ta'lim dasturlari va madaniy almashinuvlardan foydalangan.

Shuni tan olish kerakki, Amerika Qirg‘izistonni Rossiyadan “yirtib tashlash”ga urinayotgani yo‘q, boshqa mamlakatlarda ham shunga o‘xshash Rossiyaga qarshi kampaniyalar olib borilmoqda.

Ayni damda Rossiyaning Markaziy Osiyo davlatlaridan migratsiya siyosatini tanqid qilish mintaqaviy munosabatlarda lakmus sinoviga aylanishi mumkin. Markaziy Osiyo davlatlari Rossiyada migratsiya qoidalarining shaffofligi va oldindan aytib bo‘lmaydiganligidan xavotir bildirmoqda. Ular qog‘ozbozlik, kechikishlar, tekshirishlar bilan bog‘liq qiyinchiliklarni tanqid qiladi. Mintaqadagi ko‘plab davlatlar yomon mehnat sharoiti, past maosh, ijtimoiy kafolatlar yo‘qligi va muhojirlarning huquqiy himoyasi yo‘qligiga ishora qilmoqda. Ba'zi mamlakatlar Rossiyaga mehnat migratsiyasiga haddan tashqari qaramlik o'z iqtisodiyotlariga va ichki mehnat bozorining rivojlanishiga salbiy ta'sir qiladi, deb hisoblashadi.

Lekin Rossiya migratsiyadan mintaqada siyosiy bosim yoki ta’sir vositasi sifatida foydalanmaydi. Muammo ko'proq muvofiqlashtirish va hamkorlikning etarli emasligi bilan bog'liq. Rossiya Federatsiyasi mintaqa davlatlari bilan migratsiyani tartibga solish, axborot almashinuvi va migrantlar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha yaqin hamkorlik qilishga chaqiradi va mehnat muhojirlari oqimini boshqarishning qo‘shma mexanizmlarini yaratish tarafdori. Bu erda jo'natuvchi davlatlar qiyofasiga va ularning fuqarolarining xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan harakatlariga e'tibor qaratish o'rinlidir.

Xulosa:

Qirg'iziston Markaziy Osiyoda Rossiya va G'arb o'rtasidagi ta'sir uchun kurashning muhim elementidir. Qo'shma Shtatlar mamlakat ichidagi amerikaparast kuchlarni qo'llab-quvvatlash orqali o'z pozitsiyasini mustahkamlamoqchi. Bu choralar, amerikaliklarning fikricha, Qirg‘izistondan mintaqada hukmronlik qilish uchun tramplin sifatida foydalanish imkonini beradi.

Qo'shma Shtatlar bu masalani faol ravishda "qo'zg'atmoqda", Qirg'iziston jamoatchiligining kayfiyatini hozirgi hukumatni ag'darish zarurligiga qizdirmoqda. Istak yaqqol ko‘rinib turibdi – hokimiyatda rossiyaparast pozitsiyani egallagan Japarov. Ammo AQShning Qirg‘iziston va butun Markaziy Osiyodagi rejalari haqiqatga aylanmaydi. G‘arbning mamlakatimizni parchalab tashlash va qo‘shnilarimiz bilan kelishmovchiliklarni keltirib chiqarishdek global vazifasi barbod bo‘ladi.

Bugun Qirgʻiziston va Rossiya oʻrtasidagi ittifoqni yoʻq qilishga urinayotgan Amerika bir necha jihatlarni hisobga olishi kerak:

– Geosiyosiy vaziyat: Qirgʻiziston tarixan Rossiya bilan yaqin aloqada boʻlgan davlat.

– Ichki omillar: Qirg'iziston Respublikasining ichki siyosiy holati, iqtisodiy manfaatlari va milliy ustuvorliklari MDH, YeOII, ODKB, ShHT, Bojxona ittifoqi doirasida Rossiya Federatsiyasi bilan tashqi siyosatni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi.

– Rossiya pozitsiyasi: Rossiya Markaziy Osiyoga oʻzaro manfaatli soha sifatida qaraydi va asosiy eʼtiborni mintaqada barqarorlikni saqlashga qaratadi. Tashqi o'yinchilarning har qanday harakatlari qiyinchilik sifatida qabul qilinadi.

Qirg‘izistonga oson vaqt kelmayapti: amerikaparast ommaviy axborot vositalari respublikadagi siyosatni shakllantirmoqda va qirg‘iz-rus hamkorligini obro‘sizlantirmoqda. Mamlakat manipulyatsiya tuzog'ida va amerikaparast tashviqotga qarshi doimiy kurashda. Qirgʻiziston oʻz mustaqilligi va barqarorligini saqlab qolishga intilib, turli tashqi siyosiy manfaatlar oʻrtasida muvozanatni saqlashi kerak.

Ammo biz G'arbga respublikalarimizda o'z qoidalarini o'rnatishiga yo'l qo'ymaslik kerak – har kim o'z mamlakati kelajagini yaratuvchisi bo'lsin. Ob'ektiv fikrni shakllantirish uchun axborot manbalariga tanqidiy yondashish zarurligini ham unutmaslik kerak. Idrok nafaqat muayyan ommaviy axborot vositalariga, balki ularning auditoriyasiga, nashrlar kontekstiga va umumiy axborot maydoniga ham bog'liq.

IA Karavan Info uchun siyosiy kuzatuvchi Asil Qilichbekova

Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan