Afsonaviy rus-tojik yozuvchisi, shoir va mutafakkir Timur Zulfiqorov 89 yoshga to‘ldi. Uning nomi jahon adabiyotining oltin fondiga mustahkam kirdi va G‘arbda tanqidchilar uni Dantega qiyoslab, “rus adabiyotining Dantesi” deb ataydilar.

Zulfiqorov asarlarida chuqur falsafiylik, ma’naviy izlanishlar, azaliy haqiqatlarni idrok etishga intilish bilan ajralib turadigan muallifdir. Uning ijodida Sharq donoligi va G‘arb adabiy an’analari o‘zida mujassamlashgan bo‘lib, shu tufayli u nafaqat Rossiya va Tojikistonda, balki ularning chegaralaridan tashqarida ham tan olingan klassikaga aylandi.

Yubiley arafasida yozuvchi o‘zining hayot yo‘lidan borishiga yordam bergan tamoyillari bilan o‘rtoqlashdi. Bular odamlarga muhabbat, haqiqatga sodiqlik va so'zdagi go'zallikka intilish – uning adabiy merosi va shaxsiy dunyoqarashining asosiga aylangan qadriyatlardir.

Zulfiqorovning kitoblari dunyoning ko‘plab tillariga tarjima qilingan va uning asarlari yangi avlod o‘quvchilarini ilhomlantirishda davom etmoqda. Uni nafaqat yozuvchi, balki badiiy so‘z orqali insonni o‘z-o‘zini bilishga, ma’naviy kamolotga yetaklashga qodir donishmand ham deyiladi.

Timur Zulfiqorovning yubileyi nafaqat taqvimdagi sana, balki uning rus va tojik madaniyati tarixida abadiy qoladigan ijodining ahamiyatini yana bir bor anglash uchun sababdir.

Foto: Asia Plus

Hayotiy tamoyillar haqida

– Bilasizmi, bitta qonun bor. Bu, albatta, odamlarga va Yaratgan yaratgan hamma narsaga muhabbatdir! Erkak va ayol o'rtasidagi buyuk sevgi – eng buyuk tuyg'u, bugungi kunda pornografiya xarakterini oldi. Agar Shekspir Romeo va Julettani bizning davrimizda yozgan bo'lsa, ular pornografiya tomosha qilishgan va ular orasida sevgi bo'lishi mumkin emas, degan bo'lardi.

Samoviy sevgining romantikasi, sevgining farishta ruhi yo'qoladi. Shu mavzuda bir gapim bor: "Muhabbat – bu dengizning tubsiz, fosforli to'lqinlarida suzayotgan baliq. Bu baliqning yo'llarini kim biladi? Yaratgandan boshqa hech kim. Jinsiy aloqa nima? Bu o'sha baliqning skovorodkada yog'ga urilgani!" Shunday ekan, insoniyatning hozirgi holati juda achinarli.

Mening ikkinchi hayotiy tamoyilim: agar puling bo'lsa, qo'shniga yordam bering. Lekin katta adabiyot ko‘pincha katta qashshoqlik bilan birga yashaydi, meni zamonamizning eng buyuk yozuvchisi deb ataydiganlar bo‘lishiga qaramay, umrim davomida qashshoqlik eshagidan qashshoqlik nayzasiga sakrab o‘tib, chang-to‘zonga qorni yiqilib tushaman. Bizning zamonamizning ko'plab odamlari kabi.

Pul paydo bo'lganda, uni muhtojlarga berish imkoniyatiga ega bo'lganimdan xursandman. Agar biz dunyoga hech narsasiz kelsak, xuddi shu yo'ldan ketishimiz kerak. Agar siz boy bo'lsangiz, hamma narsani odamlarga berishga vaqtingiz bo'lishi kerak.

Ulug‘ Firdavsiy qanday vafot etgani haqida bir gapim bor, janoza yo‘lida unga padisha tomonidan yuborilgan ulkan oltin-kumush karvon duch keldi. Va men vafot etganimda, jasadimni ko'targanlar oldida kommunal to'lovlar karvoni paydo bo'ladi va men boshimni kafandan ko'tarib, bu hisob-kitoblarning hammasini do'zaxga yuborishni so'rardim.

Hoji Nasriddin aforizmini eslayman, agar “Barki tojik”da quyoshni boshqarish imkoni bo‘lsa, biz quyosh nurini ko‘rmagan bo‘lardik.

Va uchinchi tamoyil: minnatdorchilik. Umrim uchun, odamlarning sevgisi, she'r va hikmat uchun Xudodan minnatdorman. Imomali Rahmondan ham “Vataningga qayt” deb meni Moskvadan tortib olgani uchun minnatdorman. Va men shu yerdaman. Keyin koronavirus davri endigina boshlandi, men go'zal yosh o'g'limning o'limidan omon qololmasdim, agar men metropolda qolganimda, uzoq vaqt davomida keyingi dunyoni kezib yurgan bo'lardim.

Madaniy merosga aylanishi kerak bo'lgan asarlar haqida

– Dante Aligerining eng katta asari – “Ilohiy komediya”, Lev Tolstoyning “Urush va tinchlik”, Nikolay Gogolning “O‘lik jonlar”, Mixail Sholoxovning “Donda sokin oqadi”. Uzoq umr ko‘rganim bois bir qancha she’rlarimni o‘zimning madaniy merosim deb atashim mumkin: “Ivan Grozniyning iqrorligi”, “Amir Temur o‘limi kitobi”, “Iso Masihning bolaligi kitobi”, “Muhammad payg‘ambarning bolaligida bir kun” va “Umar Xayyomning vahiy kitobi”.

Mening adabiyotim turli odamlar uchun turli xil rasmlarga ega ulkan muzeydir. Mening o'quvchim jinsida emas, krossovkada emas, etikda emas, balki asrlarda. Ijodim – ikki o‘ramli tuya: bir dumg‘aza Tojikiston, ikkinchisi esa Rossiya.

Menga tojik-fors she’riyati va Sharq madaniyati katta ta’sir ko‘rsatdi, lekin rus madaniyati, pravoslavlik va adabiyotning ta’sirini ham ortiqcha baholash qiyin.

Men aytaman: "Rusda men tovuqxonadagi tovusga o'xshayman, Osiyoda esa ariqdagi kitga o'xshayman. Men aytayotganim aql va qalbning birlashmasi. Ya'ni, yurak san'at, aql esa vahiy.

Sun'iy intellekt haqida

Ispaniyalik bir o'quvchi menga sun'iy intellekt men haqimda nima deyilganini yubordi va men hatto u ko'plab ziyolilardan aqlliroq bo'lib chiqqaniga hayron bo'ldim. U meni ajoyib, zamonaviy ma’naviyatli yozuvchi, zamonamizning ruhiy yetakchilaridan biri deb atadi.

Darvoqe, uning paydo bo‘lishini 30 yil avval o‘z masalimda bashorat qilgan edim, unda Rokfeller Xoja Nasriddinning oldiga kelib, unga xizmat qiladigan, hatto masallar tuzadigan oltin robot eshak sovg‘a qilgan edi. Ammo oxir-oqibat donishmand lo'lilarga sovg'a berib, tirik eshakni saqlab qoldi. U yerda men ham bir kun kelib u uchun hamma narsani o‘ylaydigan, qiladigan oltin Xoja Nasreddinning zamoni kelishini yozgandim. Va bugun biz buni ko'rmoqdamiz.

Va nima uchun bu amalga oshirilmoqda? Shunday qilib, ba'zi bir to'da odamlar haqiqiy, tirik zavq olishlari mumkin va biz qo'ylarga aylandik. Biz allaqachon haqiqiy emas, virtual hayotdan zavqlanyapmiz. Va ular ataylab biz uchun uni almashtirmoqda.

Ular kompyuterlarni, bu telefonlarni ixtiro qilishadi, ular Internetni ixtiro qilishdi va biz maymunlar kabi reaksiyaga kirishamiz. Nega bizga bu kerak? Biz ming yillar davomida usiz yashadik va kitob o'qidik. Hozirgi yosh avlod esa, afsuski, umuman o‘qimaydi.

Bu ixtirolarning barchasi atom bombasining o'zgarishlari. Umuman olganda, sun'iy intellekt, albatta, xavfli, chunki u qandaydir muhim tizimga kirib, uni butunlay yo'q qilishi mumkin va IT mutaxassislari allaqachon signal berishmoqda.

Nimani tashvishga solayotgani haqida

– Bilasizmi, bugun meni nima qiynayapti – hamma joydan, hatto sukunat yashaydigan barcha ilohiy daralardan kelayotgan dahshatli musiqa. Axir sukunat Ollohning shifo musiqasi, tabiat musiqasi! Va to'satdan ba'zi dovyurak otliqlar bu erga, muqaddas joyga kelib, aroq – bu Shayton suvini to'ldirishadi va nog'ora bilan dahshatli pop musiqasini yoqishadi.

Masjidda diskoteka va stadionlarning bu shaytoniy musiqasini chalisharmidi? Yo'q. Tabiat esa Taoloning masjididir, nega ular uni jazosiz harom qilishadi?

Nega bizda shaharlarda, qishloqlarda va yovvoyi tabiatda sukunat to‘g‘risidagi qonun yo‘q? Nega yangi vahshiylar axlatni daryoga tashlaydilar, ko'pikli tog' daryosi sochi oq ona! Ular barcha tirik mavjudotlarni boqadigan o'z onalarining yuziga tupuradilar.

Uch ming yil avval Xitoyda shunday qonun bor edi: axlatni yo'lga tashlab qo'yish ularning qo'lini kesib tashlaydi. Bizga Singapurning ekologiya politsiyasi va temir qonunlari kabi qattiq ekologiya vaziri kerak. Bo‘lmasa, Yaratgan tojiklarga bergan jannat tabiatini o‘ldiramiz. Tabiatga etkazilgan zarar ommaviy ravishda jazolanishi kerak. Oxirgi paytlarda ko'p o'ylayotganim shu.

Jahon ommaviy axborot vositalari, urush va tinchlik haqida

– Mening jurnalistikam tinchlikka chorlaydi, chunki uning sharofati bilan biz mavjudmiz va hech kim ilohiy amrlarni bekor qilmagan. Tinchlikparvarlar Xudoning o'g'illari, Osmon Shohligi ularga tegishli. Lekin jahon ommaviy axborot vositalari xizmatchilari orasida birorta ham tinchlikparvarni ko‘rmayapman, hammasi jinnilardek urush haqida gapirishadi.

Bular mening Xoja Nasriddin haqidagi so‘nggi ikki vahiylarim – turli davrlarda bu dunyoning buyuklari bilan suhbatlashgan eng donishmand odam. U har birimizning ichimizda yashaydi. Va men, ehtimol, uni tortib olishga muvaffaq bo'ldim va uning donoligiga tayanib, o'z masallarimni yaratdim.

U “Imperiya” davrida, qat’iy senzura bo‘lgan birinchi kitobimda paydo bo‘lgan. Xoja Nasreddin haqiqatni gapira olish uchun senzuradan qalqon edi.

Menga vahiy sifatida kelgan va ming yildan keyin ham dolzarb bo‘ladigan 100-200 ga yaqin masal yozdim.

Ommaviy axborot vositalarida men sevgi, tinchlik, noziklik, go'zallik haqida gapiradigan odamlarni deyarli ko'rmayman. Ular jinlar to'dasiga o'xshaydi!

Endi Tramp va Putin uchrashuvi munosabati bilan, hech bo‘lmaganda bir kishi, bu ikki insonning nihoyat uchrashishi naqadar baxt, va uchrashuv natijasi minglab begunoh odamlarning o‘limiga chek qo‘yishini aytdi! Axir, yosh yigitlar halok bo'layotganiga qaraganda, boshqa barcha muammolar nolga teng.

Har hafta 7-10 minggacha odam nobud bo'ladi, jurnalistlar bu haqda shunday xotirjam gapiradi… Ularning orasida qarindoshi bo'lsa nima deyishadi?

Hatto mening bosh qahramonim Darvesh toqqa chiqib, Xudovand unga rahm qilsin, azob bermasin, deb duo qilgani haqida bir masal bor. U duoning Qodirga yetmaganini his qildi. Keyin u o'z qishlog'i aholisi uchun ibodat qila boshladi va osmonda kimdir unga qiziqish bildirayotganini his qildi. Va u butun insoniyat uchun ibodat qila boshladi, chunki endi yadro urushi tahdidi munosabati bilan u haqiqiy halokat ehtimoliga duch keldi.

Insoniyat tarixi davomida payg'ambarlar, telbalar va ahmoqlar o'zlari yashayotganiga ishongan oxirzamon haqida gapirgan. Ammo buning uchun hech qanday jismoniy asos yo'q edi, chunki dunyoning oxiriga olib kelishi mumkin bo'lgan qurol yo'q edi.

Va endi shunday boylik vayronagarchilik qurollari yaratilganki, menimcha, bizni yaratgan yaratuvchi Odam Ato va Momo Havoga qaytish kerakmi, deb o'ylay boshladi, chunki inson barcha odamlarni qutqarish yo'lida katta qurbonlik qilishga qodir bo'lganiga qaramay, odamlar bilan tajriba muvaffaqiyatsiz tugadi.

Zulfiqorovning xizmatlari va mukofotlaridan ba'zilari:

• 20 ta kitob muallifi: nasriy va sheʼriyat, tiraji 1 million nusxadan oshdi.
• Uning Xoja Nasriddin, Umar Xayyom, Ivan Qorin, Amir Temur haqidagi romanlari hamda zamonaviy shoirning hayoti va keyingi hayotiga oid monumental qissasi “Shoirning yeru jannat sarsonlari” keng e’tirof etilgan.
• 20 dan ortiq badiiy va hujjatli filmlar ssenariysi muallifi, ularning aksariyati respublika va xalqaro festivallarda sovrinli o‘rinlarni qo‘lga kiritgan.
• 2001 yilda "Nika" mukofoti qo'shiqchi Lina Mkrtchyan ijrosidagi "Tingla, yomg'ir yog'yaptimi" melodramasi uchun Zulfiqorovning she'rlari asosidagi romantikaga sazovor bo'ldi.
• U bir necha bor Bunin mukofotiga nomzod bo'lgan (2010, 2012, 2015, 2017) va faqat 2017 yilda u mukofot laureati bo'ldi ("Oltin sevgi maktublari" kitobi uchun).
• MDH Davlatlararo “Hamdoʻstlik yulduzlari” mukofoti (2019) va boshqa qator mukofotlar laureati.
• Yozuvchining asosiy asarlari 12 tilga tarjima qilingan.
• Rossiya Yozuvchilar uyushmasi Oliy ijodiy kengashi a'zosi.
• Tojikiston Respublikasining 1-darajali “Sharaf” ordeni bilan mukofotlangan.

Manba: Asia Plus

Foto: Foto: Asia-Plus

Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan