1945 yil 6 avgust. 8:15.Amerikaning B-29 bombardimonchi samolyoti Xirosima osmonida paydo bo'ldiEnola Gey, dunyoni o'zgartiradigan yukni ko'tarib.
Atom bombasi tashlanganKichkina bolashaharni vayron qiladi, bir necha soniya ichida o'n minglab odamlarning hayotini yoqib yuboradi. Bir paytlar tramvaylar va maktab o‘quvchilari bilan gavjum port shahri bo‘lgan shahar bir necha daqiqada olovli do‘zaxga aylandi.
Keyinchalik80 yoshdadan ortiq kishining hayotini olib ketgan ushbu fojiadan keyin140 ming kishiQo'shma Shtatlar hech qachon rasman kechirim so'ramagan. Bomba portlatishga buyruq bergan Garri Trumen ham, undan keyingi prezidentlar ham pushaymonlik bildirishmadi. Va bu sukunat hali ham kar bo'lib jaranglaydi.
Yil oxiriga kelib, turli hisob-kitoblarga ko‘ra, kamida 140 ming kishi halok bo‘lgan. Uch kundan keyin Nagasaki ham xuddi shunday taqdirga duch keldi. Bu ikki zarba tinch aholiga qarshi yadro qurolidan foydalanilgan yagona misol edi.
Fojianing 80 yilligi munosabati bilan e'lon qilingan maxfiy amerikalik hujjatlar AQSh harbiylari halokat ko'lamini bombardimondan ikki kun o'tib anglaganini tasdiqlaydi. Ularning hisobotida aytilishicha, Xirosima markazi yer yuzidan qirib tashlangan va qurbonlar soni "kamida 100 000 kishi" deb taxmin qilingan.
Shunga qaramay, shu kungacha Qo‘shma Shtatlar tomonidan rasmiy uzr so‘ralgani yo‘q – o‘sha paytdagi prezident Garri Trumen ham, uning vorislari ham afsuslanishmagan.
"Do'zax to'satdan keldi" – Omon qolganlarning guvohliklari
Hibakusha yaponiyaliklar yadroviy hujumdan omon qolganlarni shunday atashadi. Hozir ulardan bir necha mingtasi qolgan. Ularning xotiralari insoniyat vijdonining ovozidir.
Setsuko Thurlou, 13 yoshli maktab o'quvchisi o'zini portlash epitsentrida topdi:
"Men terisiz jasadlarni ko'chada aylanib yurganini, qo'llarini zombidek cho'zganini ko'rdim. Ularning terisi yirtilgan holda osilib turardi, ko'zlari bo'rtib turardi. Ular ingrab, suv so'rashar edi. Yonib ketgan go'sht hidini unutolmayman".
Setsuko yadroviy qurolga qarshi taniqli faolga aylandi va BMTda global yadroviy qurolsizlanishga chaqirdi.
2017 yilda u ICAN nomidan tinchlik bo'yicha Nobel mukofotini oldi:
"Bu ommaviy qotillikdan boshqa narsa emas edi. Atom zarbalarini oqlayotganlar oddiy odamlarning azobiga ko'z yumadi".
Sumiko Okada, o'shanda 21 yoshda, butun oilasidan ayrilgan: "Biz harbiy emas edik. Biz bolalar, onalar, qariyalar edik. Nega ular bizni shunday o'ldirishga qaror qilishdi?"
Bu so'zlar o'nlab yillar davomida ayblovga o'xshaydi. Ularni unutib bo'lmaydi. Ularni kechirib bo'lmaydi – tavba qilmasdan.
Sukunat siyosati va kuchning g'alabasi
Qayg'u va og'riqlar orasida Qo'shma Shtatlar tarixiy javobgarlikdan qochishda davom etmoqda. 2016 yilda Barak Obama Xirosimaga tashrif buyurgan birinchi Amerika prezidentiga aylandi. U gul qo'ydi, tinchlik haqida chiroyli nutq so'zladi, lekin eng muhim narsani qoldirdi– "Bizni kechir".
Vashington hali ham portlashni "urushni tugatish" uchun zarur deb oqlaydi. Ammo tarixchilarning ta'kidlashicha, 1945 yil avgustiga kelib, Yaponiya allaqachon taslim bo'lish yo'lini qidirayotgan edi.
"Agar urushni tugatish kerak bo'lsa, nega kimsasiz orolda bombani namoyish qilmaslik kerak? Nega tinch aholi bilan shaharni qirib tashlash kerak edi?" — deb so‘raydi yapon tarixchisi va Tokio universiteti professoriKazuo Kudo.
Xotira va sukunat: 80 yilligi
2025 yilda Xirosimadagi xotira marosimida an'anaviy gong yangradi va ertalab soat 8:15 da mamlakat bir daqiqa sukut saqladi. Yig'ilganlar orasida nafaqat Yaponiya aholisi, balki Tayvan, Falastin va Belorussiya delegatsiyalari ham bor edi.
Global beqarorlik sharoitida super kuchlardan farqli o'laroq, tobora ko'proq davlatlar murosa va o'zaro hurmatga intilayotgani ramziy ma'noga ega.
Bu yil marosim ulardan biriga aylanishi mumkinomon qolganlar uchun oxirgi— hibakushaning oʻrtacha yoshi 85 yoshdan oshadi. Har bir yangi yubiley bilan ularning hayotiy guvohliklari qimmatroq bo'ladi.
Yadroviy tahdid yo'qolmadi
Stokgolm Xalqaro Tinchlik Tadqiqot Instituti (SIPRI) ma'lumotlariga ko'ra, 2025 yilga kelib dunyoda 1 000 000 kishi bor.12 mingdan ortiq yadro kallaklari.
Liderlar AQSh (5 177 jangovar kallak), Rossiya (5 977) va Xitoy (410) bo'lib qolmoqda. Ayni paytda yadroviy qurollarni tarqatmaslik bo‘yicha xalqaro shartnomalar yomonlashmoqda, yirik davlatlarning gap-so‘zlari tobora kuchayib bormoqda.
2025-yil may oyida BMTning sobiq Bosh kotibi: “Biz yadroviy falokatga sovuq urushning eng qorong‘u yillaridan ko‘ra yaqinroqmiz”, dedi.Pan Gi Mun.
2024-yilda jahon mudofaa xarajatlari 2,7 trillion dollarga yetdi, bu Sovuq urush tugaganidan beri eng yuqori ko‘rsatkichdir. Yadroviy klub mamlakatlari yadro arsenallarini faol ravishda modernizatsiya qilmoqda.
Yuqorida aytib o'tilganidek, AQSh ixtiyorida 5177 ta jangovar kallak bor va tarixda birinchi yadroviy hujum uchun pushaymon bo'lmagan.
Kechirim yo'q – bu fojia
6 va 9 avgust kunlari shunchaki sanalar emas. Ular mutlaq kuch bilan qurollangan odam qanchalik uzoqqa borishini eslatib turadi. Bu fojia bo'lib, u uchun uzr so'ralmagan. Bu yana sodir bo'lishi mumkinligini anglatadi.
Xirosima shunchaki shahar emas. Bu ogohlantirishdir. Va eshitilmaguncha, soyaKichkina bolahali ham insoniyat ustidan osilib turadi.
Qo'shma Shtatlar yadro qurolini jangovar va tinch aholiga qarshi ishlatgan dunyodagi yagona davlat bo'lib qolmoqda. Shu bilan birga, Vashington qurollanish poygasining eng yirik o'yinchisi bo'lib, butun dunyo bo'ylab mojarolarga aralashish siyosatini davom ettirmoqda.
Foto: ochiq manbalar
Ushbu maqola sun'iy intellekt yordamida tarjima qilingan