Душанбе, 25 август, – АИ «Корвон Иттилоот». Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Барномаи таъмини амнияти озуқаворӣ барои солҳои 2026–2030-ро тасдиқ намуд. Ҳадафи стратегии ҳуҷҷат ин аст, ки кишвар дар давоми панҷ сол бо маҳсулоти асосии ғизоӣ пурра худро таъмин намояд. Аммо то чӣ андоза амалӣ шудани чунин ҳадаф дар шароити вобастагӣ аз воридот, хавфҳои иқлимӣ ва захираҳои маҳдуд имконпазир аст?

Пешрафти солҳои охир: як қадам ба пеш, вале на шикастани бунбаст

Мақомот зикр мекунанд, ки солҳои охир пешрафти назаррас ба даст омадааст: ҳиссаи истеҳсоли дохилӣ аз 70% то 80% афзуда, ҳаҷми маҳсулоти соҳаи кишоварзӣ дар соли 2024 ба андозаи 10% зиёд гардид. Хусусан истеҳсоли ғалладона ва сабзавот афзоиш ёфтааст.

Иқтисоддон Абдураҳмон Шарифов бар он назар аст, ки «ин афзоиш нишонаи мусбат аст, аммо барои кафолати истиқлолияти озуқаворӣ басанда нест. Масъалаи калидӣ дар сохтори истеҳсол аст: мо бештар сабзавоту мева истеҳсол мекунем, вале вобастагӣ аз воридот дар мавриди маҳсулоти стратегӣ – гандум, равған, қанд ва гӯшт – то ҳол хеле ҷиддӣ боқӣ мемонад».

Осебпазирӣ: иқлим, об ва буҷаи оилавӣ

Тибқи барнома, беш аз нисфи хароҷоти хонаводаҳои тоҷик барои ғизо равона мешавад – яке аз нишондиҳандаҳои баландтарин дар минтақа. Таҳлилгарон инро «нишонаи осебпазирии озуқаворӣ» меноманд: бо болоравии нархҳо дар бозорҳои ҷаҳонӣ ё қатъ шудани воридот, қабатҳои осебпазири ҷомеа пеш аз ҳама ба гуруснагӣ ё норасоии ғизо рӯбарӯ мешаванд.

Илова бар ин, кишвар дар минтақаи хавфҳои тағйирёбии иқлим қарор дорад: хушксолӣ, сел, камшавии оби рӯдҳо ва обшавии пиряхҳо бевосита ба кишоварзӣ таъсир мерасонанд.

Коршиноси соҳаи аграрӣ Саидмурод Холиқов таъкид менамояд: «Бе таҷдиди низоми обёрӣ ва ҷорӣ намудани технологияҳои обсарфакунанда мо наметавонем ҳатто ҳаҷми кунунии истеҳсолро таъмин намоем, чӣ расад ба рушди минбаъда».

Модели молиявӣ: такя ба кумаки хориҷӣ

Барои иҷрои барнома 378,2 миллион сомонӣ пешбинӣ шудааст, ки аз он тақрибан 79%-ро донорҳои байналмилалӣ маблағгузорӣ мекунанд. Давлат танҳо 14%, бахши хусусӣ бошад – 7%-ро ба зимма мегиранд.

Ин ҳолат саволҳоеро дар бораи устувории барнома ба миён меорад. Иқтисоддонҳо мегӯянд, вобастагии аз ҳад зиёд аз маблағгузории хориҷӣ метавонад ба осебпазирӣ табдил ёбад: дар сурати тағйир ёфтани афзалиятҳои донорҳо лоиҳаҳо метавонад маблағгузории нокофӣ дошта бошанд.

Ҳамзамон, қисми назарраси маблағҳо – 170 миллион сомонӣ – ба мелиоратсияи заминҳо равона шудааст, ки мутахассисон онро «сармоягузорӣ ба пояи асосии кишоварзӣ» меноманд. «Агар ин сармоягузорӣ самаранок бошад, натиҷаи дарозмуддат хоҳад дод – афзоиши ҳосилнокӣ ва коҳиши арзиши маҳсулот», – мегӯяд агроаналитик Ш. Назаров.

Таҷрибаи ҳамсоягон: аз кӣ бояд омӯхт?

Таҷрибаи кишварҳои Осиёи Марказӣ нишон медиҳад, ки таъмини амнияти озуқаворӣ муносибати ҳаматарафаро талаб мекунад.

• Қазоқистон ба содироти ғалла такя кард ва имрӯз на танҳо худро, балки ҳамсоягонро низ таъмин менамояд.
• Ӯзбекистон низоми гармхонаҳо ва обёрии қатрагиро рушд дода, дар заминҳои хушк ҳосилнокиро зиёд кардааст.
• Қирғизистон кооперативҳои хоҷагиҳои хурдро таҳким бахшида, рақобатпазирии онҳоро боло бурд.

Ба андешаи коршиносон, Тоҷикистон бояд таҷрибаҳои беҳтарини минтақаро, бахусус дар идоракунии захираҳои об ва рушди иттиҳодияҳои деҳқонӣ, истифода кунад.

Хавфҳо ва чолишҳо

Омилҳои асосии таҳдид ба иҷрои барнома:

• офатҳои иқлимӣ;
• норасоии об ва фарсуда будани низоми обёрӣ;
• сатҳи пасти ҷорӣ намудани технологияҳо;
• ноустувории бозорҳои ҷаҳонӣ ва танишҳои геополитикӣ.

Бо мақсади коҳиши ин хавфҳо, барнома системаи мониторинг ва огоҳии барвақтӣ, инчунин механизмҳои вокуниши фавриро пешбинӣ намудааст. Аммо коршиносон таъкид мекунанд: самаранокӣ аз он вобаста хоҳад буд, ки то чӣ андоза сохторҳои давлатӣ метавонанд фавран бо маълумот кор кунанд ва сари вақт чора андешанд.

Хулоса: ҳадафи воқеӣ ё изҳороти сиёсӣ?

Барномаи солҳои 2026–2030 ҳуҷҷати пуриддаоест, ки метавонад соҳаи кишоварзии кишварро тағйир диҳад. Агар ислоҳот пайгирона амалӣ гарданд ва маблағгузорӣ устувор бошад, Тоҷикистон то соли 2030 метавонад вобастагии худро аз воридот ба таври назаррас коҳиш диҳад.

Бо вуҷуди ин, ба гуфтаи иқтисоддон Абдураҳмон Шарифов, «дар бораи истиқлолияти пурраи озуқаворӣ дар давоми панҷ сол ҳарф задан каме ҷасурона аст. Ҳадафи воқеъбинона – тадриҷан кам кардани осебпазирӣ ва таҳкими устувории низом мебошад».

Ҳамин тавр, саволи асосӣ ҳамоно боз мемонад: оё Барнома ба абзори ислоҳоти воқеӣ табдил меёбад ё танҳо як изҳороти сиёсӣ боқӣ хоҳад монд?

Ҷавоби ин саволро танҳо таҷрибаи солҳои наздик хоҳад дод.

Акс: аз манбаъҳои боз