“Ва дар назди хар як инсон вазифаи ногузир аст, ки имруз, фардо, хамеша инсон бошад”, – бовари дорад нависандаи киргиз Ва рус Чингиз Айтматов. Уро овозхони халки казок, колосси адабиети киргиз ва сафири гуманизм меномиданд. Сюжетхои часури асархои нависанда эътирофи байналмилали ва мухаббати сазовори миллионхо одамонро ба даст оварданд.

Чингиз Айтматов

Аксхо: Фаслхои Москва

Нависанда 12 декабри соли 1928 дар дехаи Шекери Киргизистон таваллуд шудааст. Волидони Айтматов ходимони давлати ва фаъолон буданд, ки пас  озоди ва баъдтар хаёти худро чоннисор намуданд. Чингизро бобояш тарбия менамуд. Нависанда зоотехникуми Чамбулро бо бахои аъло хатм намуд, сипас тахсилро дар институти кишоварзии пойтахт идома дод. Дар солхои Чанги Бузурги Ватани хамаи мардони калонсол ба чанг сафарбар намуда шуданд ва Айтматови чордахсола вазифаи котиби шурои дехотро гирифт.

Аввалин асархои муаллиф соли 1952 ба забони киргизи чоп шуданд. Пас аз хатми курсхои олии адаби дар Москва, у дар мачаллахо ва рузномахои маъмули шурави ба забони руси нашр мешавад. Соли 1958 повести “Чамила” ба муаллиф шухрати чахони овард. Ва дар соли 1965 коргардони машхури шурави якбора ду асари нависандаро экранизатсия намуданд: “Муаллими Аввал” ва “Чашми Шутур”. Айтматов муддати тулони корманди дипломати, сафири Киргизистон ва Русия дар як катор кишвархои Аврупо буд.

Нависанда инчунин, бо хаёти сиёси машгул буд, ду маротиба вакили парлумони Иттиходи Шурави интихоб шуда буд.

Айтматов яке аз панч мушовири Михаил Горбачев, Президенти собик ва охирин рохбари Иттиходи Шурави шуд.

Соли 1996 Айтматов президенти муассиси Киргизистон намояндаи кишвараш дар ЮНЕСКО хамчун “Сафири фарханг” таъин шуд.

То мохи марти соли 2008 Сафири Киргизистон дар Фаронса, Белгия, Люксембург ва Нидерландия буд.

Прозаик соли 2008 дар Нюрнберг аз олам даргузашт, ки дар он чо табобат мегирифт. Дар наздикии Бишкек дафн намуда шуд.

Мероси эчоди

Аввалин романи худро “ва аз аср зиёдтар руз давом мекунад”-ро  у соли 1980 навиштааст. Китобхои нависандаи машхури чахони ба 176 забони чахони тарчума шуда, дар 128 кишвар нашр шудаанд.

Асархои мехрубон ва дурахшони Чингиз Айтматов ба хонанда кумак мекунанд, ки арзишхои хаётро аз нав дида барояд, хамдарди кунад ва ба неки ва адолат бовар кунад. Дар хикояхои оддии нависанда барои риёкори ва бади чой нест, онхо бо гояхои гуманизм фаро гирифта шудаанд. Муаллиф мушкилоти мухити зист, нашъаманди, карз ва шараф, коррупсия, пайдарпаии наслхо, мухаббат ва имонро ба миён меорад. Нависанда тавассути кахрамонхои асоси, чахони ботинии одами оддиро ошкор мекунад, бепарвои, берахми, муносибати бечон ба табиати зинда ва дигар одамонро махкум мекунад.

Корхои зерини Айтматов маъмултарин хисобида мешаванд:

• “Ва зиёда аз як аср руз давом мекунад”;

• “Плаха”;

• “Чамила”;

• “Вакте ки куххо меафтанд”;

• Салом, Гулсархо!»;

• “Саги холдор, ки аз канори бахр мегузарад”.

Аксхо: Ia Caravan Info

Барои фаъолияти адаби ва чамъияти дар соли 1963 нависанда ба чоизаи Ленин мушарраф шуд.

Фалсафаи амик ва эчодиёти Чингиз Айтматов пайравони худро дар гушахои гуногуни чахон пайдо намуда, одамони табакахои гуногун, фархангхо, этносхо, динхоро муттахид намуданд.

Чамъиятхо ва фондхои байналмилали таъсис дода мешаванд, форумхо ва конфронсхо гузаронида мешаванд, китобхо бо забонхои гуногуни чахон нашр намуда мешаванд, намоишхо гузошта мешаванд, филмхо ба навор гирифта мешаванд. Ин на танхо идомаи хаёти асархои Чингиз Айтматов аст, балки ин имконият аст, ки бо мурури замон маънои онхоро бехтар фахмад, ин идомаи фаъолияти сулхчуёна аст, ин шояд ягона рохи хифзи инсоният дар “системаи ягонаи ичтимои – планетари” бошад.

Кадр аз филми “Чамила” (1969), реж. Ирина Поплавская